Cải thiện và tăng năng suất lao động là vấn đề có ý nghĩa chiến lược, mang tính sống còn với mỗi nền kinh tế. Làm thế nào để tăng năng suất lao động vẫn luôn là vấn đề khó đối với mọi doanh nghiệp, quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc phải nâng cao năng suất lao động, những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều Nghị quyết, Chỉ thị, chính sách nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động như: Nghị quyết số 05-NQ/TW tại Hội nghị Trung ương IV (khóa XII) về một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế; Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã đề ra nhiệm vụ trọng tâm cụ thể nhằm đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao năng suất lao động, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế; tại Nghị quyết số 01/NQ-CP năm 2022, Chính phủ đã giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư nghiên cứu, xây dựng và triển khai Chương trình quốc gia về tăng năng suất lao động...

Nhận thức được tầm quan trọng của việc phải nâng cao năng suất lao động, những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều Nghị quyết, Chỉ thị, chính sách nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động.

Sự vào cuộc quyết liệt từ Trung ương, các bộ, ngành, năng suất lao động của Việt Nam thời gian qua có những chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, Báo cáo của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) mới công bố cuối năm 2022 đã chỉ rõ, thể chế, chính sách vẫn chưa hoàn thiện, chưa đồng bộ, chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp thực hiện các giải pháp và chưa xác định rõ ràng vai trò, trách nhiệm của bộ, ngành, địa phương trong bảo đảm thực hiện thực chất và hiệu quả việc tăng năng suất lao động.

Làm sao để chính sách, nghị quyết đến được công xưởng vì thế vẫn đang là một bài toán lớn.

“Nếu năng suất lao động tăng 1% sẽ giúp GDP tăng 0,94 điểm phần trăm, tăng lợi nhuận doanh nghiệp, tăng thu nhập cho người lao động. Vì thế, tăng năng suất lao động là con đường tốt nhất để Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển bền vững, thịnh vượng theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng”, đại biểu Trần Thị Hồng Thanh, Phó trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội chuyên trách tỉnh Ninh Bình lý giải.

Kinh tế Việt Nam Quý I năm 2023. Nguồn: Tổng cục Thống kê. Đồ họa: TÔ NGỌC

Đề xuất giải pháp cải cách mạnh mẽ hơn để sớm giải quyết những bất cập về năng suất lao động và thị trường lao động, đại biểu Trần Thị Hồng Thanh đề nghị xem xét sớm thành lập Ủy ban Năng suất quốc gia và quyết tâm hoàn thiện môi trường, thể chế pháp luật để có thể triển khai thành công các chỉ đạo, chính sách thúc đẩy năng suất lao động của Đảng, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương; thúc đẩy phong trào tăng năng suất lao động, kết nối hiệu quả giữa các Bộ, ngành, địa phương.

Người lao động tại Viettel làm chủ công nghệ hiện đại.

Đồng thời, Phó trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội chuyên trách tỉnh Ninh Bình Trần Thị Hồng Thanh cũng đề nghị Quốc hội sớm sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp, Luật Việc làm cho phù hợp với hình thái việc làm, nghề nghiệp mới, quan hệ lao động mới.

"Ngoài ra, việc vận hành hiệu quả Hội đồng tiền lương quốc gia cũng sẽ góp phần xây dựng hệ thống tiền lương phù hợp với thị trường, thu hút lao động chất lượng cao", đại biểu Trần Thị Hồng Thanh gợi mở.

TS Phạm Trọng Nghĩa, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Xã hội của Quốc hội, đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn thì nhấn mạnh quan điểm, nếu không có giải pháp quyết liệt, năng suất lao động của Việt Nam sẽ bị tụt hậu xa hơn nữa so với các quốc gia trong khu vực, nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình là hiện hữu.

"Đảng ta xác định một trong 3 đột phá chiến lược là: Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng cũng khẳng định “tài năng, trí tuệ con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước”. Thể chế hóa quan điểm của Đảng, trong thời gian vừa qua, các đại biểu Quốc hội đánh giá cao Thủ tướng Chính phủ đã khẩn trương ban hành nhiều chiến lược để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực như: Chiến lược phát triển giáo dục nghề nghiệp giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045; Chiến lược Quốc gia về dinh dưỡng giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2045; Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030", TS Phạm Trọng Nghĩa nói.

Cần nâng cao trình độ, năng lực, kỹ năng, kỹ xảo cho người lao động.

"Hiến kế" để Việt Nam có nguồn nhân lực chất lượng cao, TS Phạm Trọng Nghĩa cho rằng một trong những giải pháp quan trọng hiện nay là cần khẩn trương ban hành Chiến lược phát triển nhân lực và chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2021-2030; Chiến lược quốc gia về phát triển đội ngũ trí thức giai đoạn 2021-2030; xây dựng Đề án thu hút trọng dụng nhân tài.

TS Phạm Trọng Nghĩa cũng nhắc đến việc nghiên cứu đổi mới toàn diện chế độ làm việc trong khu vực công, nâng cao văn hóa và đạo đức công vụ...

Cùng với đó, TS Phạm Trọng Nghĩa cũng lưu ý đến việc xây dựng cơ chế làm cầu nối giữa thị trường lao động với hệ thống giáo dục nhằm giải quyết vấn đề mất cân bằng cung cầu; thông qua các cơ chế như Hội đồng kỹ năng nghề quốc gia, Hội đồng kỹ năng nghề theo nhóm ngành.

"Xây dựng chiến lược nâng cao giá trị của lao động Việt Nam và từng bước nói không với nhân công giá rẻ", TS Phạm Trọng Nghĩa nhấn mạnh.

Đặc biệt, TS Phạm Trọng Nghĩa còn nhắc đến việc thu hút lực lượng người Việt Nam ở nước ngoài.

“Cùng với các chiến lược phát triển và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực trong nước, cần xây dựng chiến lược thu hút nguồn lực to lớn của hơn 5,3 triệu người Việt Nam ở nước ngoài, nhất là thu hút các nhà khoa học tự nhiên, khoa học cơ bản, các chuyên gia về quản trị xã hội”, TS Phạm Trọng Nghĩa nói và lưu ý, để làm được như vậy thì cần có môi trường làm việc đủ sức thu hút để các nhà khoa học, các chuyên gia tự tin trở về gắn bó và hết mình cống hiến với quê hương, đất nước.

Cũng liên quan đến vấn đề đào tạo nhân lực chất lượng cao, ThS Bùi Đức Hòa và TS Trịnh Xuân Việt, Học viện Chính trị (Bộ Quốc phòng) phân tích, Nhà nước phải tập trung nhiều nguồn lực đầu tư cho giáo dục, đào tạo nhằm nâng cao trình độ, năng lực, kỹ năng, kỹ xảo cho người lao động, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

"Việt Nam phải có một đội ngũ lao động không chỉ đông đảo về số lượng, mà còn phải là những người lao động có trình độ, có năng lực, có kỹ năng, kỹ xảo trong lao động để có thể theo kịp được sự phát triển của máy móc và điều hành sản xuất theo đúng quy trình khoa học - công nghệ vốn rất phức tạp. Trước hết, tập trung nâng cấp về mọi mặt cho các trường đại học, cao đẳng và các trường dạy nghề nhằm đáp ứng được nhu cầu lao động trình độ, tay nghề cao cho nền kinh tế...", ThS Bùi Đức Hòa và TS Trịnh Xuân Việt đề xuất.

Ở góc độ khác, đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân, Phó trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội chuyên trách tỉnh Bình Dương thì quan tâm đến nhân lực trong khu vực công; nhấn mạnh đây là yếu tố quyết định hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Nữ đại biểu cho rằng, qua giám sát, cần phân tích sâu sắc thêm cơ cấu, chất lượng, số lượng nhân lực theo địa bàn, lĩnh vực, đối tượng, đánh giá thêm chiến lược quy hoạch hệ thống đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong khu vực công hiện nay có đáp ứng được yêu cầu hay không, cần cơ chế đột phá nào để hướng đến Chính phủ điện tử, chính quyền đô thị, quản lý đa ngành, đa lĩnh vực.

“Nhân lực khu vực công đã nghỉ việc gần 40.000 người”, nữ đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân nêu thực trạng và cho rằng đây là tình trạng báo động khiến cho những nhà hoạch định chiến lược phải suy nghĩ, hoàn thiện kịp thời các cơ chế thu hút, đãi ngộ, bảo vệ, bồi dưỡng, khuyến khích nhân tài cho khu vực công từ xa, từ sớm, nhất là các chuyên gia, các nhà lãnh đạo quản lý các cấp, tránh tình trạng bị động, thiếu hụt nhân sự khi cần thì không có, hoặc khi bố trí thì làm không hiệu quả.

Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân nhấn mạnh, chính sách cho nhân lực khu vực công phải cạnh tranh được với khu vực tư. Nhân lực khu vực công phải tiếp tục nâng tầm, định hướng và dẫn dắt cho xã hội phát triển bền vững.

“Trên định hướng đúng đắn của Đảng, Nhà nước, cần đồng thời tiến hành việc tinh gọn bộ máy, song song với bổ sung biên chế ở những khu vực, địa bàn cần thiết chứ không thể cào bằng; xây dựng tiêu chí khoa học, cụ thể trong việc phân bổ nhân lực và cả nguồn lực cho khu vực công một cách hiệu quả hơn nữa”, đại biểu đề xuất.

Với xu hướng hội nhập quốc tế và tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành nền tảng quan trọng nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm hàng hóa ngành công nghiệp.

Dẫn chứng về tầm quan trọng của khoa học công nghệ, Đại tá Chu Việt Sơn, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Công ty TNHH MTV Hóa chất 21 (Nhà máy Z121) cho biết, đầu tư trang thiết bị ngày càng hiện đại, tiên tiến để tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm giá thành, tăng tính cạnh tranh cả trong nước, quốc tế là một trong những điểm cốt lõi tạo nên thương hiệu của Z121.

"Ví dụ như dây chuyền sản xuất thuốc nổ, một dây chuyền khoảng 300 công nhân cũng chỉ đạt 10 nghìn tấn/năm, nhưng khi đầu tư dây chuyền thuốc nổ nhũ tương mới thay thế dây chuyền cũ, theo công nghệ mới của Pháp, số người làm việc chỉ 30 người, giảm 10 lần, công suất vẫn cung cấp được 10 nghìn tấn/năm. Sản phẩm mới còn thân thiện với môi trường, không độc hại", Đại tá Chu Việt Sơn dẫn chứng.

Người lao động hăng say sản xuất tại Nhà máy Z115 (Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng).

Còn tại Nhà máy Z115 (Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng), chủ trương của Ban lãnh đạo là áp dụng công nghệ tiên tiến, tự động hóa vào trong nhà máy. Trong thời gian qua, việc tự động hóa cải tiến các trang thiết bị, giảm sức lao động, cải thiện môi trường làm việc đã được nhà máy thực hiện quyết liệt, Quan điểm của ban lãnh đạo nhà máy là chỗ nào tự động hóa được, hiện đại hóa được thì sẽ tự động hóa, hiện đại hóa.

Với Tổng Công ty May 10, bằng cách đầu tư hệ thống máy tự cắt vải tự động và máy trải vải cũng đã giúp doanh nghiệp tiết kiệm nguồn chi phí và nhân công nhưng vẫn đáp ứng đầy đủ thành phẩm với chất lượng đúng tiêu chuẩn, nhờ đó các sản phẩm của May 10 đang được người tiêu dùng đón nhận, ủng hộ.

Trao đổi với phóng viên về vấn đề năng suất lao động, TS Nguyễn Quốc Việt, Phó viện trưởng Viện nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, ngoài việc ổn định kinh tế vĩ mô, thay đổi thể chế, chính sách phù hợp để tăng năng suất lao động thì vai trò đầu tàu, dẫn dắt việc tăng năng suất lao động tại mỗi một doanh nghiệp là vô cùng quan trọng.

Rõ ràng, muốn năng suất lao động tăng cao trong cả nước thì năng suất lao động của mỗi một ngành, nghề; mỗi một khu vực phải tăng cao; đi sâu hơn thì năng suất lao động của mỗi một doanh nghiệp, dù là doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp nhỏ và vừa hay doanh nghiệp siêu nhỏ, hộ gia đình phải tăng cao.

Để làm được điều này, theo TS Nguyễn Quốc Việt, điều quan trọng nằm ở người đứng đầu mỗi công ty, doanh nghiệp. Bởi lẽ, người lao động cơ bản chỉ là người làm công, ăn lương, muốn duy trì kỷ luật lao động hay xa hơn nữa là thúc đẩy người lao động làm việc sáng tạo, có nhiều sáng kiến, cải tiến kỹ thuật trong lao động thì rất cần sự dẫn dắt, định hướng của một số người đứng đầu, nói nôm na là phải có “đầu tàu”.

Cần có "đầu tàu" định hướng, dẫn dắt tăng năng suất lao động tại doanh nghiệp.

Cũng bàn về vai trò “đầu tàu” trong tăng năng suất lao động, từ góc độ doanh nghiệp, Đại tá Nguyễn Văn Quyết, Phó tổng giám đốc Tổng công ty 319 cho biết, đối với một doanh nghiệp, việc duy trì và tăng năng suất lao động luôn là yếu tố chủ chốt và là mục tiêu phấn đấu để doanh nghiệp tồn tại, tăng trưởng và phát triển bền vững.

"Tổng công ty 319 luôn chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ chỉ huy, quản lý các cấp có có trình độ quản lý, quản trị, điều hành sản xuất kinh doanh tốt. Đầu tư máy móc, trang thiết bị, dây chuyền sản xuất tiên tiến, hiện đại thế nào nhưng không có người lãnh đạo, ban lãnh đạo giỏi quản lý, có nhiều sáng kiến và khoa học trong quản trị… thì rất khó để bảo đảm tính chủ động trong sản xuất kinh doanh, tiết kiệm nhân công, rút ngắn thời gian hoàn thành sản phẩm", Đại tá Nguyễn Văn Quyết chia sẻ.

Theo Đại tá Nguyễn Văn Quyết, thường xuyên quan tâm, chăm lo đến đời sống vật chất, tinh thần, quyền lợi và lợi ích của người lao động, tạo động lực cho cán bộ, nhân viên, người lao động yên tâm gắn bó với đơn vị, hăng say lao động sản xuất, hoàn thành nhiệm vụ được giao cũng là cách để tạo sự phấn chấn của người lao động – yếu tố tinh thần quan trọng để có năng suất tốt.

Đại tá Nguyễn Văn Quyết, Phó tổng giám đốc Tổng công ty 319 trao đổi với phóng viên về các giải pháp tăng năng suất lao động.

Cùng chung quan điểm trên, đại diện lãnh đạo Nhà máy Z115 (Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng) cho biết, ban lãnh đạo nhà máy đã mạnh dạn áp dụng mô hình quản lý mới cho thấy tính hiệu quả, tối ưu trong quản lý doanh nghiệp; đồng thời, tạo cho cán bộ, công nhân viên, người lao động nhà máy có quy trình nghiêm ngặt trong sản xuất, sinh hoạt bài bản, chất lượng công việc đạt kết quả tốt hơn.

Cùng với đó, Nhà máy Z115 còn chú trọng đẩy mạnh phong trào phát huy sáng kiến cải tiến kỹ thuật và các giải pháp công nghệ nhằm thúc đẩy quá trình sản xuất, nâng cao năng suất lao động...

Giữ chân người lao động lành nghề để tăng năng suất lao động bền vững.

Tại Công ty TNHH Vexos Việt Nam, Khu chế xuất Tân Thuận (Quận 7, TP Hồ Chí Minh), ban lãnh đạo công ty đặc biệt quan tâm đến việc đầu tư trang thiết bị máy móc, tối ưu hóa khoa học công nghệ vào dây chuyền sản xuất. Không những thế, công ty còn có nhiều giải pháp để giữ chân những người lao động có tay nghề, tạo sự ổn định cho công ty, từ đó nâng cao năng suất lao động.

Bà Phạm Thị Châu, Trưởng phòng hành chính nhân sự Công ty TNHH Vexos Việt Nam (Khu chế xuất Tân Thuận, Quận 7, TP Hồ Chí Minh) cho biết, xác định đội ngũ lao động lành nghề là đòn bẩy giúp tăng năng suất lao động bền vững, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, công ty luôn có những chế độ, chính sách đãi ngộ hợp lý để người lao động yên tâm công tác.

Rõ ràng, vai trò của tăng năng suất lao động đối với mỗi doanh nghiệp nói riêng hay một quốc gia nói chung là vô cùng lớn. Trên con đường gia tăng năng suất lao động, chắc chắn sẽ có những yếu tố khách quan, chủ quan tác động, tuy nhiên, thực tiễn kinh nghiệm đã minh chứng, nếu có sự phối kết hợp hài hòa những yếu tố then chốt như: Thể chế, nhân lực, cách quản trị, khoa học công nghệ... sẽ là cách tốt nhất mở “chốt hãm” năng suất lao động.

(Tiếp theo và hết)