Trong những thập niên đầu thế kỷ XXI, thế giới chứng kiến sự bùng nổ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư - nơi công nghệ số trở thành lực đẩy chính cho mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Báo chí là một nghề mang tính phản ánh và dẫn dắt dư luận xã hội, đang chịu tác động sâu sắc và toàn diện từ tiến trình số hóa. Từ phương thức thu thập, xử lý, sản xuất đến phân phối nội dung, báo chí đang thay đổi không ngừng để thích nghi với môi trường công nghệ liên tục biến động. Bài viết nhằm nhận diện những cơ hội, thách thức mà báo chí đang và sẽ đối mặt trong thời đại số, trong đó phân tích các mô hình đổi mới đã và đang được triển khai trên thế giới và tại Việt Nam, đồng thời đề xuất một số giải pháp định hướng phát triển báo chí phù hợp với điều kiện cụ thể của nước ta.

BỐI CẢNH TRUYỀN THÔNG MỚI VÀ SỰ BIẾN ĐỔI HỆ SINH THÁI BÁO CHÍ

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, với nền tảng là sự hội tụ của các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), mạng 5G, thực tế tăng cường (AR), chuỗi khối (Blockchain),... đã và đang định hình lại toàn bộ hệ sinh thái báo chí. Không chỉ dừng lại ở công cụ hỗ trợ sản xuất, các công nghệ này đang làm thay đổi căn bản phương thức vận hành của các tòa soạn, định hình lại mô hình phân phối nội dung và định vị lại vai trò của người làm báo.

AI hiện đã tham gia vào hầu hết các khâu của quy trình làm báo, từ tự động hóa sản xuất bản tin, đề xuất tiêu đề tối ưu hóa lượt đọc, phân tích hành vi độc giả, đến cá nhân hóa nội dung theo hồ sơ người dùng. Những công nghệ như chatbot, giọng đọc nhân tạo, video tự sinh (automated video generation) ngày càng phổ biến, đặc biệt trên nền tảng báo chí số, giúp giảm chi phí, tăng tốc độ phản ứng thông tin.

AI hiện đã tham gia vào hầu hết các khâu của quy trình làm báo, từ tự động hóa sản xuất bản tin, đề xuất tiêu đề tối ưu hóa lượt đọc, phân tích hành vi độc giả, đến cá nhân hóa nội dung theo hồ sơ người dùng. Ảnh minh họa: freepik.com

Cùng với đó, dữ liệu lớn trở thành tài nguyên chiến lược mới. Các cơ quan báo chí giờ đây không chỉ đơn thuần “sản xuất tin tức” mà còn khai thác, phân tích và trực quan hóa dữ liệu để kể chuyện, điều tra và kết nối độc giả. Chính trong bối cảnh đó, báo chí không thể tồn tại như một ngành biệt lập, mà trở thành một phần trong mạng lưới đa ngành, liên thông giữa nội dung - công nghệ - kinh tế - xã hội.

Một trong những thay đổi căn bản của thời đại số là sự đảo chiều trong quan hệ giữa báo chí và công chúng. Nếu như trước đây báo chí đóng vai trò “người gác cổng thông tin” (gatekeeper), quyết định nội dung gì được truyền đi, thì nay, chính công chúng số mới là lực lượng dẫn dắt xu hướng tiêu thụ thông tin. Hành vi đọc báo của độc giả hiện đại gắn liền với điện thoại thông minh, mạng xã hội và các nền tảng phân phối nội dung theo thuật toán (algorithmic content).

Độc giả ngày càng ưa chuộng các tin tức ngắn gọn, dễ tiếp cận, có tính cá nhân hóa cao và mang yếu tố hình ảnh, video nhiều hơn chữ viết thuần túy. Ảnh minh họa: ecoyork.com

Độc giả ngày càng ưa chuộng các tin tức ngắn gọn, dễ tiếp cận, có tính cá nhân hóa cao và mang yếu tố hình ảnh, video nhiều hơn chữ viết thuần túy. Khả năng tương tác - chia sẻ - phản hồi trở thành yếu tố đánh giá sức sống của một bản tin. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, giới trẻ ngày nay có xu hướng tiêu thụ tin tức qua Instagram, TikTok, YouTube Shorts hơn là qua trang chủ các tờ báo mạng điện tử. Điều này buộc các cơ quan báo chí phải “dịch chuyển” theo độc giả, thay đổi cả hình thức thể hiện lẫn cách tổ chức đội ngũ biên tập viên.

Ngoài ra, sự nổi lên của “công dân báo chí” - những người dùng thông thường có khả năng sản xuất và lan tỏa thông tin - tạo nên thách thức lớn về kiểm soát chất lượng và định vị vai trò chuyên nghiệp của nhà báo. Một đoạn video từ người dân, một dòng trạng thái trên Facebook hay một bức ảnh đăng trên X (Twitter) có thể tạo ra làn sóng dư luận mạnh mẽ hơn hàng chục bài báo chính thống nếu được chia sẻ đúng lúc, đúng chỗ.

Trong môi trường truyền thông số, báo chí không còn là kênh thông tin duy nhất hay trung tâm như trước. Thay vào đó, nội dung báo chí trở thành một phần trong hệ sinh thái số rộng lớn, cạnh tranh khốc liệt với mạng xã hội, blog, podcast, nền tảng video, trò chơi, và các dạng nội dung số hóa khác. Điều này khiến khái niệm “người đọc báo” ngày càng mờ nhạt, thay vào đó là “người dùng nội dung” với thói quen tiếp cận tin tức đan xen giữa giải trí và đời sống cá nhân.

Các nền tảng số xuyên biên giới như Google, Facebook (nay là Meta), TikTok, X... không chỉ là công cụ lan truyền mà còn trở thành nhà phân phối nội dung chính - kiểm soát phần lớn lưu lượng truy cập, doanh thu quảng cáo và thuật toán hiển thị tin tức.

Ở Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí đã bắt đầu thay đổi để thích ứng, nhưng cũng không ít đơn vị vẫn còn lúng túng giữa phương thức làm báo truyền thống và đổi mới. Trong khi đó, độc giả Việt Nam tiếp cận thông tin ngày càng linh hoạt, có xu hướng “đa nguồn tin” và “đa thiết bị”, dẫn đến yêu cầu khắt khe hơn về chất lượng, tốc độ và độ tin cậy.

CƠ HỘI PHÁT TRIỂN BÁO CHÍ TRONG KỶ NGUYÊN SỐ

Một trong những cơ hội rõ nét nhất mà chuyển đổi số mang lại cho báo chí là khả năng đa dạng hóa cách thể hiện nội dung. Không còn bị giới hạn bởi khuôn khổ giấy in, thời lượng phát sóng hay dung lượng truyền thống, các tòa soạn có thể ứng dụng công nghệ để trình bày nội dung dưới nhiều hình thức: Báo chí dữ liệu (data journalism), báo chí đa phương tiện (multimedia journalism), báo chí tương tác (interactive journalism), video ngắn, podcast, livestream, đồ họa thông tin (infographic), mô hình 3D,...

Điều này không chỉ nâng cao trải nghiệm người dùng mà còn mở ra những cách tiếp cận độc giả hiệu quả hơn. Ví dụ, các bản tin dữ liệu tương tác giúp công chúng hiểu sâu hơn về một vấn đề phức tạp như dịch chiến sự, dịch bệnh, thiên tai, biến đổi khí hậu, bầu cử. Podcast hoặc video kể chuyện (storytelling) lại giúp kết nối cảm xúc mạnh mẽ hơn so với văn bản thuần túy. Với các nền tảng mạng xã hội và nền tảng chia sẻ video như TikTok, YouTube, Instagram Reels..., báo chí có thể “nhúng” nội dung vào dòng chảy hàng ngày của người dùng một cách tự nhiên và nhanh chóng.

Báo Quân đội nhân dân Điện tử phát triển thành tờ báo đa ngôn ngữ, đa phương tiện.

Công nghệ trí tuệ nhân tạo và học máy (machine learning) cho phép các nền tảng báo chí thiết lập hồ sơ người dùng và cung cấp nội dung cá nhân hóa - đúng người, đúng lúc, đúng định dạng. Nhờ đó, mỗi độc giả có thể nhận được dòng tin phù hợp với sở thích, vị trí địa lý, hành vi đọc báo, thiết bị sử dụng,… giúp tăng tỉ lệ đọc, thời gian lưu lại và mức độ gắn bó với thương hiệu báo chí.

Các tòa soạn lớn như The New York Times, The Guardian, BBC, Le Monde, hay Nikkei đã triển khai hệ thống đề xuất thông tin tự động, chatbot hỏi - đáp, hệ thống quản lý quan hệ khách hàng (CRM) phục vụ phân tích hành vi, từ đó cá nhân hóa chiến lược nội dung. Ở Việt Nam, một số báo như VnExpress, Thanh Niên, Tuổi Trẻ cũng bắt đầu thử nghiệm các hình thức gợi ý tin tức và điều chỉnh giao diện dựa trên hành vi người dùng.

Một lợi thế lớn của báo chí số là khả năng tương tác tức thời với độc giả. Không chỉ giới hạn ở phản hồi qua email hoặc gửi thư bạn đọc như truyền thống, công chúng ngày nay có thể bình luận, chia sẻ, biểu cảm, đánh giá, gửi nội dung cộng tác và góp ý trực tiếp. Điều này tạo nên môi trường báo chí hai chiều - nơi người đọc không còn là đối tượng tiếp nhận thụ động mà trở thành một mắt xích trong quá trình sản xuất và lan tỏa thông tin.

Cùng với đó, các chỉ số đo lường hiệu quả (KPI) như lượt xem, thời gian đọc, tỷ lệ nhấp, tỷ lệ thoát trang, bản đồ nhiệt (heat map), số lần chia sẻ,... cung cấp dữ liệu cụ thể giúp các nhà báo, biên tập viên hiểu rõ nội dung nào hiệu quả, vì sao một bản tin lan truyền mạnh hoặc không đạt mục tiêu. Đây là nền tảng để các tòa soạn tối ưu hóa nội dung, thời điểm phát hành, thậm chí thay đổi cách đặt tiêu đề hay sắp xếp bố cục để tăng khả năng tiếp cận.

Báo chí cần tập trung tạo ra các nội dung độc quyền mà người đọc không thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác (Hình ảnh do người dùng AI khởi tạo). Nguồn: daidoanket.vn

Số hóa không chỉ thay đổi nội dung mà còn mở ra nhiều mô hình kinh doanh mới cho báo chí. Ngoài doanh thu quảng cáo trực tuyến, nhiều cơ quan báo chí đã triển khai các hình thức thu phí người đọc (paywall), mô hình hội viên (membership), tổ chức sự kiện trực tuyến, hợp tác bản quyền nội dung, cung cấp dịch vụ sản xuất truyền thông, đào tạo báo chí, bản tin chuyên ngành có thu phí,...

Các tờ báo như The New York Times đã đạt trên 10 triệu thuê bao trực tuyến, chiếm phần lớn tổng doanh thu. Financial Times, The Washington Post, Nikkei Asia, The Atlantic... cũng xây dựng được hệ sinh thái nội dung trả tiền chất lượng cao. Ở Việt Nam, một số đơn vị báo chí tiên phong đã thử nghiệm mô hình nội dung trả phí, như ZingNews, Nhịp sống kinh tế, VietnamPlus, bước đầu thu hút được một bộ phận độc giả sẵn sàng chi trả cho nội dung chuyên sâu, chất lượng.

Ngoài ra, báo chí còn có thể khai thác các mô hình kinh tế sáng tạo như podcast có tài trợ, bản tin email độc quyền, kênh YouTube tin tức,... để tăng nguồn thu. Khả năng tích hợp thương mại điện tử, liên kết dịch vụ và tổ chức sự kiện trực tuyến là một phần không thể thiếu trong chiến lược tăng trưởng doanh thu số.

Do đó, các tòa soạn đang có cơ hội củng cố uy tín, tái định vị vai trò thông tin trung thực, khách quan và chuyên sâu - điều mà các nền tảng mạng xã hội không thể thay thế. Việc xây dựng đội ngũ chuyên gia nội dung, mở rộng mạng lưới cộng tác viên tại hiện trường, đầu tư cho điều tra - phản biện xã hội, nâng cao đạo đức nghề nghiệp chính là con đường để báo chí giữ vững niềm tin công chúng.

NHỮNG THÁCH THỨC LỚN CỦA BÁO CHÍ TRONG THỜI ĐẠI SỐ

Trước thời đại số, báo chí giữ vai trò gần như độc quyền trong việc cung cấp thông tin. Tuy nhiên, với sự phát triển vũ bão của Internet và mạng xã hội, bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào cũng có thể trở thành “nhà phát hành nội dung”, từ các tài khoản Facebook, YouTube, TikTok cá nhân đến các blog, diễn đàn. Công chúng có hàng chục kênh để tiếp cận thông tin, khiến báo chí không còn là nguồn duy nhất, thậm chí không còn là lựa chọn đầu tiên.

Thách thức lớn đặt ra là báo chí phải cạnh tranh không chỉ với các tòa soạn khác, mà còn với các “kênh thông tin không chuyên” có tốc độ, sự đa dạng và khả năng lan truyền mạnh mẽ hơn. Thậm chí, đôi khi tin tức từ mạng xã hội được công chúng tiếp cận và lan truyền trước cả khi báo chí có thể kiểm chứng và xác minh.

Trong bối cảnh đó, báo chí cần định vị lại vai trò của mình không phải là “người đến trước”, mà là “người đến sau có trách nhiệm” - đảm bảo thông tin chính xác, đầy đủ, khách quan. Tuy nhiên, điều này lại đi kèm áp lực giữ vững uy tín, tốc độ và sức cạnh tranh trong một thị trường bão hòa thông tin.

Thực tế cho thấy, sự chuyển dịch từ báo in sang báo điện tử khiến doanh thu truyền thống suy giảm mạnh, trong khi mô hình thu phí nội dung còn mới mẻ, chưa tạo được nguồn lực vững chắc tại nhiều quốc gia đang phát triển. Tình trạng phụ thuộc vào quảng cáo trực tuyến khiến báo chí phải đối mặt với các thuật toán của nền tảng số - vốn ưu tiên nội dung giật gân, câu view, mang tính giải trí hoặc gây tranh cãi.

TTXVN là một trong các cơ quan báo chí đi đầu trong việc sử dụng nền tảng số như một kênh phân phối nội dung hữu hiệu để lan tỏa thông tin rộng rãi tới người dùng trên toàn cầu.

Không ít tòa soạn bị cuốn vào “vòng xoáy click” (clickbait), chấp nhận đăng tin nhanh, thiếu kiểm chứng, chạy theo xu hướng thị trường để giữ độc giả, giữ quảng cáo. Điều này làm xói mòn niềm tin công chúng, suy giảm chất lượng nội dung, đẩy báo chí vào nguy cơ tự thương mại hóa giá trị cốt lõi của mình.

Vấn đề đặt ra là làm sao để vừa đảm bảo sự sống còn về mặt tài chính, vừa không đánh mất đạo đức nghề nghiệp, sứ mệnh thông tin trung thực, khách quan? Câu trả lời không dễ, đòi hỏi báo chí cần mô hình kinh doanh bền vững, đa dạng hóa nguồn thu và giữ vững nguyên tắc nghề nghiệp trong mọi hoàn cảnh.

Một trong những thách thức lớn nhất của báo chí thời đại số là sự bùng nổ của tin giả, tin sai lệch (fake news, misinformation). Nhờ tốc độ lan truyền của mạng xã hội, một thông tin sai có thể tiếp cận hàng triệu người chỉ trong vài phút, gây hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, chính trị, sức khỏe cộng đồng, an ninh xã hội,...

Báo chí đứng trước áp lực kép: Một mặt phải nhanh chóng đính chính, phản bác thông tin sai lệch; mặt khác phải giữ vững nguyên tắc xác minh nguồn tin, tránh bị “cuốn vào” làn sóng lan truyền chưa kiểm chứng. Nhiều trường hợp báo chí chính thống vô tình tiếp tay cho tin giả do chạy theo tốc độ hoặc thiếu kiểm chứng nguồn thứ cấp.

Đồng thời, sự lẫn lộn giữa nội dung báo chí chính thống và nội dung mạng xã hội khiến công chúng khó phân biệt, dẫn tới khủng hoảng niềm tin: Tin ai, đọc ở đâu, đâu là sự thật? Việc khôi phục và củng cố lòng tin công chúng là một bài toán sống còn đối với các cơ quan báo chí hiện nay.

Sự thay đổi nhanh chóng của môi trường số đòi hỏi đội ngũ làm báo phải liên tục học hỏi, thích ứng và tái đào tạo. Tuy nhiên, thực tế cho thấy có một khoảng cách lớn về kỹ năng giữa lực lượng báo chí truyền thống và yêu cầu mới: Nhà báo không chỉ biết viết, biết quay, mà còn cần thành thạo thiết kế đồ họa, làm video ngắn, làm báo dữ liệu, sử dụng AI hỗ trợ nội dung, khai thác công cụ phân tích dữ liệu,...

Trong khi đó, nhiều tòa soạn vẫn vận hành theo cách thức cũ, thiếu đầu tư vào đào tạo, chưa xây dựng được hệ thống kỹ năng số cơ bản cho phóng viên, biên tập viên. Việc tuyển dụng nhân sự mới có trình độ công nghệ, đa phương tiện cũng gặp khó khăn do cạnh tranh khốc liệt với các ngành khác như truyền thông doanh nghiệp, marketing, công nghệ thông tin,...

Nếu không kịp thời bồi dưỡng năng lực số cho đội ngũ làm báo, các cơ quan báo chí sẽ tụt hậu, không thể cạnh tranh được với các nền tảng hoặc tổ chức truyền thông mới, linh hoạt và có tư duy số hóa.

Báo chí số hiện nay vận hành phần lớn dựa trên các nền tảng công nghệ toàn cầu như Google, Facebook, YouTube, TikTok,... Đây là các kênh phân phối chính giúp nội dung báo chí tiếp cận công chúng. Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá lớn vào nền tảng khiến báo chí rơi vào thế bị động: Bị chi phối bởi thuật toán hiển thị, thay đổi chính sách quảng cáo, cơ chế chia sẻ lợi nhuận không minh bạch,...

Nhiều tòa soạn bị “nghẽn dòng tin” khi nền tảng thay đổi thuật toán phân phối nội dung, hoặc mất nguồn thu khi Facebook, Google điều chỉnh chính sách quảng cáo. Một số quốc gia như Úc, Canada, Pháp,... đã ban hành đạo luật buộc các nền tảng phải chia sẻ lợi nhuận quảng cáo cho báo chí, nhưng bài toán này vẫn chưa có lời giải ổn định tại nhiều nơi khác, trong đó có Việt Nam.

Ngoài ra, nguy cơ nội dung báo chí bị “thuật toán hóa” - tức là chỉ được phân phối nếu đáp ứng các tiêu chí của nền tảng - cũng khiến báo chí dễ bị điều hướng bởi các yếu tố bên ngoài, mất tính độc lập và chiều sâu.

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BÁO CHÍ TRONG THỜI ĐẠI SỐ

Trước làn sóng chuyển đổi mạnh mẽ của môi trường truyền thông hiện đại, báo chí không thể tiếp tục vận hành theo tư duy cũ. Để tồn tại, phát triển và giữ vững vai trò trong hệ sinh thái thông tin mới, báo chí cần một chiến lược toàn diện, kết hợp giữa đổi mới nội dung, ứng dụng công nghệ, đầu tư nguồn nhân lực và bảo vệ giá trị cốt lõi, cụ thể:

Trước hết, các cơ quan báo chí cần mạnh dạn chuyển đổi mô hình tổ chức theo hướng tòa soạn hội tụ, tòa soạn số, trong đó các phòng ban, bộ phận phối hợp chặt chẽ, chia sẻ dữ liệu và nội dung, vận hành linh hoạt theo dòng chảy thông tin thời gian thực. Việc xây dựng mô hình sản xuất nội dung đa nền tảng (multiplatform content production) giúp báo chí đáp ứng nhu cầu tiếp cận thông tin đa dạng của công chúng: Từ báo điện tử, mobile app, mạng xã hội đến podcast, video ngắn, infographic,...

Báo Quân đội nhân dân sử dụng nền tảng số như một kênh phân phối nội dung hữu hiệu, lan tỏa thông tin rộng rãi tới người dùng.

Các tòa soạn cần có chiến lược nội dung rõ ràng trên từng nền tảng như: Tổ chức chức các bài viết chuyên sâu trên website, clip ngắn dễ chia sẻ trên TikTok, phân tích chuyên đề trên YouTube, thông tin nhanh trên Facebook, bản tin âm thanh qua podcast,... Mỗi sản phẩm báo chí cần được thiết kế phù hợp với đặc trưng người dùng từng nền tảng - đây là bước chuyển từ “một nội dung phát nhiều kênh” sang “nhiều nội dung cho nhiều nền tảng”.

Hai là, chú trọng nâng cao chất lượng và chiều sâu nội dung - lấy niềm tin công chúng làm nền tảng. Trong môi trường tràn ngập thông tin, chất lượng là “lá chắn” bảo vệ báo chí khỏi sự xâm lấn của tin giả, tin rác. Báo chí cần kiên định với nội dung chính xác, sâu sắc, có kiểm chứng, có giá trị cộng đồng - đó là điều mà mạng xã hội và các nền tảng không thể thay thế.

Bên cạnh tin tức thời sự, cần tăng cường các tuyến bài điều tra, phân tích, giải thích, kiến tạo giải pháp, đặt vấn đề dài hơi, liên kết đa chiều. Đồng thời, phát triển các chuyên mục dữ liệu báo chí (data journalism), đồ họa tương tác, sử dụng AI hỗ trợ phân tích xu hướng để tạo ra nội dung giá trị gia tăng.

Một khía cạnh quan trọng là xây dựng thương hiệu báo chí đáng tin cậy, từ đó khôi phục và củng cố niềm tin của công chúng. Mỗi sai sót về thông tin có thể làm tổn thương nghiêm trọng tới danh tiếng, vì vậy sự chuẩn mực trong kiểm chứng và đạo đức báo chí cần được đặt lên hàng đầu.

Ba là, cần đầu tư vào nguồn nhân lực báo chí số - học suốt đời và làm chủ công nghệ. Chuyển đổi số thành công không thể thiếu yếu tố con người. Cơ quan báo chí cần xác định rõ chiến lược đào tạo và tái đào tạo đội ngũ làm báo, trang bị cho họ kỹ năng số, tư duy đổi mới và khả năng sáng tạo đa phương tiện.

Nhà báo thời đại số không chỉ viết giỏi mà cần biết kể chuyện bằng video, sử dụng công cụ trực quan hóa dữ liệu, hiểu cơ bản về thuật toán nền tảng và hành vi người dùng. Các kỹ năng như SEO báo chí, kỹ năng phát hành nội dung trên nhiều nền tảng, kỹ năng tương tác công chúng trở thành năng lực bắt buộc.

Ngoài ra, các tòa soạn cần tạo môi trường học tập liên tục, khuyến khích đổi mới, sẵn sàng tuyển dụng những nhân sự từ các lĩnh vực khác như CNTT, thiết kế, dữ liệu, để làm phong phú hơn hệ sinh thái truyền thông hiện đại trong cơ quan báo chí.

Bốn là, đa dạng hóa nguồn thu - xây dựng mô hình kinh doanh bền vững. Không thể làm báo số mà chỉ phụ thuộc vào quảng cáo hay ngân sách nhà nước. Cần đa dạng hóa mô hình kinh doanh báo chí theo hướng mở rộng các nguồn thu: Bán nội dung cao cấp (paywall), tổ chức sự kiện, truyền thông thương hiệu, cung cấp dịch vụ tư vấn - sản xuất nội dung cho bên thứ ba, liên kết nền tảng phân phối, bán hàng qua nội dung,...

Một số mô hình sáng tạo như membership (hội viên trả phí), crowdfunding (gây quỹ cộng đồng), micro-payment (trả tiền cho từng bài viết) đang được thử nghiệm thành công tại nhiều tòa soạn quốc tế. Công chúng sẵn sàng trả tiền nếu nội dung thực sự có giá trị.

Đặc biệt, báo chí cần chủ động hơn trong đàm phán và thiết lập quan hệ với các nền tảng số về chia sẻ doanh thu, quyền kiểm soát nội dung, dữ liệu người dùng. Sự liên kết giữa các cơ quan báo chí trong nước và quốc tế có thể tạo nên sức mạnh tập thể để đối trọng với các nền tảng công nghệ.

Năm là, thúc đẩy hợp tác báo chí - công nghệ - học thuật - chính sách. Một giải pháp chiến lược khác là xây dựng liên minh đa ngành giữa báo chí - doanh nghiệp công nghệ - cơ sở đào tạo - cơ quan quản lý. Cần có các dự án chung để phát triển hạ tầng báo chí số, ứng dụng AI và dữ liệu lớn, thiết kế công cụ kiểm chứng tin giả, đào tạo nhà báo số, xây dựng quy tắc đạo đức mới trong kỷ nguyên số,...

Các trường đào tạo báo chí cũng cần cập nhật chương trình giảng dạy, kết hợp kỹ năng nghiệp vụ với kỹ năng số, tư duy sáng tạo, năng lực liên ngành, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp cận xu thế truyền thông toàn cầu.

Nhà nước cần xây dựng khung pháp lý mới cho báo chí số, trong đó quy định rõ quyền và nghĩa vụ giữa báo chí với các nền tảng, khuyến khích chuyển đổi số qua cơ chế hỗ trợ tài chính - thuế - hạ tầng, đồng thời xử lý mạnh mẽ nạn tin giả và vi phạm đạo đức truyền thông trên không gian mạng.

Tóm lại, báo chí trong thời đại số đang bước vào một giai đoạn chuyển mình sâu sắc, đối diện đồng thời với những cơ hội mở rộng ảnh hưởng và thách thức sống còn. Sự phát triển của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, mạng xã hội, nền tảng xuyên biên giới... đặt báo chí vào một môi trường cạnh tranh khốc liệt chưa từng có, nhưng cũng tạo điều kiện để báo chí đổi mới hình thức, nội dung, cách tiếp cận và mô hình kinh doanh.

Cơ hội lớn nhất của báo chí hiện nay là tăng tốc chuyển đổi số, tiếp cận công chúng mục tiêu rộng lớn, nhanh và hiệu quả hơn; đồng thời, khẳng định vị thế của một thiết chế xã hội thiết yếu - bảo vệ sự thật, thúc đẩy đối thoại và nuôi dưỡng công luận lành mạnh. Tuy nhiên, để làm được điều đó, báo chí không thể đi một mình.

Đồ họa: TTXVN

Nhà nước cần hoàn thiện thể chế báo chí số, trong đó xây dựng khung pháp lý đồng bộ cho hoạt động báo chí trong môi trường số, bao gồm quyền tác giả, quyền dữ liệu, quyền chia sẻ doanh thu với nền tảng số, cơ chế kiểm duyệt minh bạch, và chính sách bảo vệ nhà báo khi tác nghiệp trên không gian mạng.

Thúc đẩy hỗ trợ chuyển đổi số báo chí, tạo điều kiện tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, hạ tầng kỹ thuật số, dịch vụ dữ liệu dùng chung, đồng thời triển khai chương trình quốc gia về chuyển đổi số báo chí - truyền thông, tương tự như ngành giáo dục và y tế đang làm.

Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực báo chí số, kết nối cơ sở đào tạo báo chí - truyền thông với các cơ quan báo chí, doanh nghiệp công nghệ để đổi mới chương trình giảng dạy, đào tạo thực tiễn, chú trọng kỹ năng liên ngành và tư duy phản biện, sáng tạo.

Xây dựng cơ chế phối hợp giữa báo chí với các nền tảng xuyên biên giới, thúc đẩy đối thoại, hợp tác công bằng, đảm bảo báo chí được bảo vệ quyền lợi trong hệ sinh thái thông tin mới, đồng thời giữ vững vai trò chủ đạo của báo chí cách mạng trong định hướng dư luận và phát triển văn hóa thông tin quốc gia.

Khuyến khích nghiên cứu, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực báo chí, trong đó hỗ trợ các sáng kiến ứng dụng AI, dữ liệu lớn, kiểm chứng thông tin tự động, bảo mật nội dung số, phát triển các công cụ phục vụ báo chí số… nhằm xây dựng một hệ sinh thái báo chí hiện đại, bền vững, nhân văn và có năng lực cạnh tranh toàn cầu.