Gia đình - từ ngàn đời nay - luôn là cái nôi hình thành nhân cách, nơi lưu giữ và truyền nối các giá trị đạo đức, văn hóa của dân tộc. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng, gia đình là tế bào xã hội, là nền tảng quan trọng để xây dựng con người mới, xã hội mới. Bước vào kỷ nguyên phát triển mới, Hà Nội đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải định hình và phát huy hệ giá trị gia đình phù hợp với bối cảnh hiện đại, trên nền tảng truyền thống sâu dày. Xây dựng hệ giá trị gia đình Thủ đô chính là xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững và bản sắc văn hóa riêng có của Hà Nội hôm nay và mai sau.

Từ tư tưởng Hồ Chí Minh đến các nghị quyết, chỉ thị của Đảng qua các kỳ Đại hội, vai trò của gia đình luôn được nhấn mạnh và cụ thể hóa bằng nhiều chủ trương, chính sách xuyên suốt, nhất quán.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá rất cao vai trò của gia đình trong mối quan hệ với xã hội, với cách mạng, với đất nước. Người khẳng định: “Gia đình là hạt nhân của xã hội” và “Hạt nhân của xã hội là gia đình”. Người cũng cho rằng “Mỗi người chúng ta có hai gia đình: Gia đình riêng, nhỏ, và đại gia đình là Tổ quốc”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Gia đình là hạt nhân của xã hội” và “Hạt nhân của xã hội là gia đình”.

Ngay từ Đại hội VI (1986), Đảng đã xác định: “Gia đình là tế bào của xã hội, có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp xây dựng chế độ mới, nền kinh tế mới, con người mới”, đồng thời nhấn mạnh nhiệm vụ xây dựng gia đình văn hóa mới, đảm bảo hạnh phúc, sinh đẻ có kế hoạch và nuôi dạy con tốt.

Các Đại hội VII (1991), VIII (1996) và nhiều văn kiện quan trọng của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò của gia đình trong giữ gìn truyền thống, giáo dục đạo đức, và thích ứng với yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 coi gia đình là một trong 6 đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa, là “cái nôi thân yêu nuôi dưỡng cả đời người”. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa VIII và Chỉ thị số 49-CT/TW của Ban Bí thư (2005) tiếp tục nhấn mạnh vai trò của gia đình trong giáo dục nhân cách, gìn giữ đạo lý, và coi đầu tư cho gia đình là đầu tư cho phát triển bền vững.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về gia đình và giải phóng phụ nữ được Đảng vận dụng hiệu quả.

Từ Đại hội X đến XII, Đảng tiếp tục cụ thể hóa các nhiệm vụ như xây dựng chiến lược quốc gia về gia đình, chăm lo người cao tuổi, phát huy mô hình gia đình kiểu mẫu “ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu thảo hiền”.

Chính phủ cũng ban hành Nghị định số 122/2018/NĐ-CP, quy định xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Làng, thôn, tổ dân phố văn hóa”… tạo cơ sở pháp lý cho phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, trong đó có Hà Nội - nơi luôn tiên phong trong việc gìn giữ và phát huy giá trị gia đình truyền thống gắn với yêu cầu phát triển bền vững trong thời đại mới.

Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh nhiệm vụ “tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người”, gắn với việc phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới, lấy mục tiêu “ấm no, hạnh phúc, tiến bộ và văn minh” làm trọng tâm. Đồng thời, yêu cầu khắc phục bệnh hình thức, thành tích trong xây dựng gia đình văn hóa. Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2030 (ban hành theo Quyết định số 2238/QĐ-TTg năm 2021) xác định gia đình là “tế bào lành mạnh của xã hội, nơi nuôi dưỡng, bồi đắp nhân cách, lối sống và đạo lý truyền thống của dân tộc”.

Nhân kỷ niệm Ngày Gia đình Việt Nam (28-6), Chủ tịch nước Tô Lâm (nay là Tổng Bí thư Tô Lâm) đến thăm nhân dân và một số gia đình văn hóa tiêu biểu tại làng cổ Đường Lâm (thị xã Sơn Tây, Hà Nội), ngày 27-6-2024.

V

ới bề dày nghìn năm văn hiến, Hà Nội không chỉ là trung tâm văn hóa - chính trị của cả nước mà còn là nơi hội tụ những giá trị gia đình truyền thống đặc sắc. Trong bối cảnh hội nhập và đổi mới, việc định hình hệ giá trị gia đình Thủ đô cần gắn với bốn trụ cột “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại - Nghĩa tình”, để từ đó xây dựng nên hình mẫu con người Hà Nội thời kỳ mới.

Hệ giá trị gia đình Thủ đô trong thời kỳ mới cần được xây dựng trên nền tảng kế thừa những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam, đồng thời thích ứng với chuẩn mực hiện đại trong thời đại số và hội nhập toàn cầu.

Vì vậy, cần xác lập hệ giá trị gia đình Thủ đô với một số yêu cầu cơ bản sau:

Một là, hệ giá trị gia đình Thủ đô phải mang đậm dấu ấn “văn hiến”, kế thừa truyền thống nghìn năm văn hiến của Thăng Long - Hà Nội. Gia đình là cái nôi nuôi dưỡng tình yêu thương, lòng nhân ái, đạo đức và niềm tự hào dân tộc. Điều này thể hiện qua việc giữ gìn nếp sống thanh lịch, trọng lễ nghĩa của người Tràng An xưa và người Hà Nội nay. Gia đình cần giáo dục con cháu hiểu và tự hào về lịch sử dân tộc, về các di tích lịch sử, làng nghề truyền thống, lễ hội dân gian - những biểu tượng kết tinh từ chiều sâu văn hóa Thủ đô. Trong kỷ nguyên mới, “văn hiến” còn được thắp sáng bởi tri thức số, với tinh thần hiếu học, chủ động tiếp cận và nâng cao tri thức, làm giàu đời sống văn hóa - tinh thần từ chính mỗi gia đình.

Gia đình cũng cần là nơi nuôi dưỡng lòng trắc ẩn, khuyến khích các hoạt động từ thiện, nhân đạo, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.

Hai là, gia đình Thủ đô cần thể hiện sự “văn minh” trong mọi hành vi ứng xử. Điều này bao gồm ý thức chấp hành pháp luật, bảo vệ môi trường, từ việc có ý thức bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, đến tham gia các hoạt động vì cộng đồng. Sự văn minh còn thể hiện ở thái độ lịch sự, tôn trọng trong giao tiếp, sự điềm đạm, trong từng dáng đi, đứng, ngồi, sự nhã nhặn khi giao tiếp. Gia đình cũng cần là nơi nuôi dưỡng lòng trắc ẩn, khuyến khích các hoạt động từ thiện, nhân đạo, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Ngoài ra, xây dựng văn hóa ứng xử trên không gian mạng một cách văn minh, có trách nhiệm cũng là một phần quan trọng của “văn minh” trong gia đình hiện đại.

Ba là, hệ giá trị gia đình Thủ đô cần hướng tới sự “hiện đại”, nhưng không tách rời bản sắc văn hóa dân tộc. Gia đình cần khuyến khích tư duy cởi mở, khả năng thích ứng linh hoạt với những thay đổi của thời đại, chủ động tiếp cận và làm chủ khoa học - công nghệ, nuôi dưỡng tinh thần hiếu học, đổi mới sáng tạo. Việc này đòi hỏi trang bị cho thế hệ trẻ các kỹ năng thiết yếu như giao tiếp, làm việc nhóm, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề, để thích nghi với môi trường đa văn hóa, đa quốc gia. “Hiện đại” còn thể hiện ở lối sống năng động, cởi mở, sẵn sàng hội nhập nhưng luôn gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Bốn là, hệ giá trị gia đình Thủ đô cần gắn liền với “nghĩa tình” - phẩm chất làm nên chiều sâu văn hoá con người Hà Nội. Gia đình phải là nơi nuôi dưỡng tinh thần sẻ chia, đoàn kết, tương thân tương ái và giữ gìn đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. Yếu tố nghĩa tình thể hiện qua sự giúp đỡ nhau trong lúc khó khăn, gìn giữ truyền thống nhân văn, đùm bọc và yêu thương. Gia đình cũng cần vun đắp lòng yêu nước và ý thức công dân - không chỉ dừng ở niềm tự hào, mà phải được cụ thể hóa bằng hành động thiết thực, góp phần xây dựng và bảo vệ Thủ đô trong thời đại mới.

Gia đình là cái nôi nuôi dưỡng tình yêu thương, lòng nhân ái, đạo đức và niềm tự hào dân tộc.

Q

uá trình đô thị hóa, bùng nổ thông tin và chuyển đổi số đang đặt ra nhiều thách thức cho việc giữ gìn và phát huy các giá trị gia đình. Sự giao thoa văn hóa, đô thị hóa nhanh chóng và bùng nổ thông tin trong kỷ nguyên số đang tác động sâu sắc đến đời sống, lối sống của người dân Thủ đô. Những yếu tố này vừa mang lại cơ hội phát triển, vừa tiềm ẩn nguy cơ làm thay đổi cấu trúc, chức năng của gia đình truyền thống và mai một các giá trị đạo đức tốt đẹp.

Hà Nội - nơi luôn tiên phong trong việc gìn giữ và phát huy giá trị gia đình truyền thống gắn với yêu cầu phát triển bền vững trong thời đại mới.

Công nghệ số và trí tuệ nhân tạo đặt ra yêu cầu phát triển toàn diện con người về trí tuệ, đạo đức, thể chất và kỹ năng. Tuy nhiên, nếu thiếu định hướng, có thể dẫn đến tình trạng nhiễu loạn thông tin, lan truyền tin giả và ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý, lối sống xã hội.

Trong bối cảnh đó, gia đình - cái nôi nuôi dưỡng tình yêu thương, lòng nhân ái và tự hào dân tộc - càng đóng vai trò quan trọng. Việc đổi mới phương pháp giáo dục các giá trị truyền thống trong nhà trường và cộng đồng là cần thiết, tránh sự khô khan, hình thức.

Đồng thời, trong nhịp sống đô thị hiện đại, yếu tố “nghĩa tình” - biểu hiện qua sự sẻ chia, đoàn kết, tương thân tương ái và đạo lý “uống nước nhớ nguồn” - cần được gìn giữ và phát huy, để không bị lu mờ trước xu hướng cá nhân hóa và chạy theo tốc độ phát triển.

Đòi hỏi hiện nay là cần những giải pháp đồng bộ, bền vững và sáng tạo để gìn giữ nền tảng, phát huy hệ giá trị gia đình - không chỉ cho hiện tại mà còn cho tương lai của Thủ đô. Giải pháp cốt lõi là nâng cao lòng yêu nước và ý thức công dân, đổi mới giáo dục truyền thống văn hóa Thủ đô bằng cách lồng ghép các hoạt động trải nghiệm, tham quan di tích, gặp gỡ nhân chứng lịch sử để khơi dậy cảm xúc và tinh thần tự hào dân tộc. Đồng thời, cần thúc đẩy ý thức công dân tích cực, khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động xã hội, góp ý xây dựng chính sách và giám sát các hoạt động công quyền. Đặc biệt, việc xây dựng văn hóa ứng xử trên không gian mạng một cách văn minh, có trách nhiệm, tránh các hành vi tiêu cực là yếu tố quan trọng trong kỷ nguyên số.

Thăng Long - Hà Nội, nơi hình thành nên cốt cách con người Thủ đô mang đậm dấu ấn: Văn hiến, văn minh, hiện đại, nghĩa tình, yêu nước, nhân ái, trách nhiệm, sáng tạo.

Bên cạnh đó, việc xây dựng ý thức, giáo dục các thành viên sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng và môi trường là điều cần thiết. Cần thúc đẩy tinh thần học tập suốt đời, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng làm việc, và đề cao tính chuyên nghiệp, trung thực, tận tâm trong mọi công việc. Khuyến khích tham gia các hoạt động tình nguyện, đóng góp xây dựng khu dân cư cũng là giải pháp thiết thực. Nuôi dưỡng lòng nhân ái và nghĩa tình thông qua các hoạt động từ thiện, nhân đạo, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Xây dựng văn hóa ứng xử lịch thiệp, tôn trọng, đề cao sự bao dung và tôn trọng sự khác biệt. Phát huy vai trò của gia đình như cái nôi nuôi dưỡng tình yêu thương, lòng nhân ái và truyền thống đạo đức là nền tảng vững chắc. Đồng thời cần thúc đẩy tinh thần sáng tạo và hiện đại, khuyến khích sự đổi mới, sáng tạo...

Việc xây dựng hệ giá trị gia đình Thủ đô trong kỷ nguyên mới là một nội dung cốt lõi trong chiến lược phát triển Hà Nội mang đậm bản sắc “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại - Nghĩa tình”. Đây là quá trình lâu dài, đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội, đặc biệt là vai trò định hướng của gia đình và nhà trường trong việc giáo dục, hình thành nhân cách thế hệ trẻ.

Bài 4: Phát huy bản sắc, bồi đắp giá trị mới để phát triển bền vững Thủ đô