Những ngày giáp Tết, người ta thường cảm thấy chộn rộn, náo nức. Chộn rộn bởi cái không khí Tết ấm áp, chan hòa như lấp đầy trong không gian, chộn rộn bởi ai cũng tất bật ngược xuôi lo cho cái Tết đủ đầy... Theo truyền thống, ngày 30 Tết (năm nay là ngày 29 Tết) sẽ là ngày cả gia đình sum họp, quây quần bên nhau. Ngoài ra, đây cũng là ngày con cháu sẽ cùng dâng mâm cơm lên ông bà, tổ tiên để bày tỏ lòng biết ơn.

Đến 9 năm tới, tức vào năm Nhâm Tý 2033, người Việt mới có thể đón khoảnh khắc Giao thừa vào ngày 30 Tết (Năm 2025 khoảnh khắc Giao thừa vào ngày 29 Tết).

Ngày 30 Tết - khoảng thời gian giao thời linh thiêng đã đi vào tiềm thức của người dân Việt Nam từ bao đời. Mọi người có quan niệm rằng đây là thời khắc để gác lại những chuyện buồn vui, xui xẻo của năm cũ để chào đón một năm mới với nhiều điều mới, tích cực hơn.

Bánh chưng là món ăn truyền thống không thể thiếu của nhiều gia đình vào dịp Tết cổ truyền. Ảnh: Nhóm Đình Làng Việt

Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rằng phải đến 9 năm tới, tức vào năm Nhâm Tý 2033, người Việt mới có thể đón khoảnh khắc Giao thừa vào ngày 30 Tết, bởi từ nay tới đó, tháng Chạp sẽ chỉ có 29 ngày.

Ngày 30 Tết gắn liền với khoảnh khắc chuyển giao năm cũ và năm mới. Dù đi đâu, làm gì, mọi người đều cố gắng hoàn thành công việc để quây quần bên gia đình.

Mỗi tháng âm lịch bắt đầu vào ngày không trăng, là ngày mặt trăng ở cùng phía với mặt trời, thời điểm này được gọi là điểm sóc. Tuy nhiên, chu kỳ từ trăng tròn đến trăng khuyết chỉ có 29 ngày 12 giờ 44 phút, bởi vậy sẽ có tháng thừa và tháng thiếu. Việc nước ta ở múi giờ +7 cũng khiến chuỗi tháng Chạp thiếu liên tiếp kéo dài hơn.

"Năm 2030, tháng Chạp năm đó điểm sóc rơi vào sau 11 giờ đêm và nó vẫn thuộc về ngày hôm đó, nên tháng đó vẫn là tháng Chạp thiếu. Tuy nhiên cũng là điểm sóc đó với các nước sử dụng múi giờ +8 thì đã rơi vào ngày hôm sau. Do đó chỉ có nước Việt Nam chúng ta sử dụng múi giờ +7 mới có chuỗi 8 tháng Chạp thiếu", Ths. Phạm Vũ Lộc, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt Nam cho biết.

"Dù là ngày 29 hay ngày 30, trong thực hành văn hóa người dân vẫn làm 2 việc quan trọng, thứ nhất là tổ chức bữa cơm đoàn viên, thứ hai là lễ Giao thừa", PGS,TS Phạm Lan Oanh, Phó viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, nhận định.

Khoảnh khắc Giao thừa thiêng liêng, ai cũng cảm thấy háo hức và hồi hộp. Dù ngày cuối năm là 29 hay 30 Tết không quá quan trọng, nhưng cũng nhắc nhở mỗi người sống trọn vẹn hơn, đủ đầy hơn trong ngày 30 Tết, với lời hẹn gần 10 năm nữa mới gặp lại.

Cúng Giao thừa là nghi lễ quan trọng nhất của người Việt trong dịp Tết Nguyên đán vì những ý nghĩa sâu xa.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Sinh, cúng Giao thừa hay còn gọi là cúng Trừ tịch có ý nghĩa đem bỏ hết những điều xấu của năm cũ để đón những điều tốt đẹp của năm mới sắp đến.

Nhà nghiên cứu cho biết, lễ Trừ tịch thường được tiến hành vào giờ chính Tý, tức 12 giờ đêm 30 tháng Chạp.

Người Việt tin rằng, mỗi năm có các vị thần Hành binh, Hành khiển, Phán quan cai quản hạ giới khác nhau. Cứ hết một năm, vị Hành khiển cũ đã cai quản hạ giới trong năm cũ sẽ bàn giao công việc cho vị Hành khiển mới đi xuống cai quản hạ giới trong năm mới.

Ảnh trái: Nhà nghiên cứu Phan Thuận An trong một lần chuẩn bị cho mâm lễ cúng Trừ tịch trước giờ Giao thừa. Ảnh phải: Các thành viên trong gia đình lần lượt thực hiện nghi thức cúng bái trong lễ Trừ tịch.

Cúng Giao thừa trong dân gian như là buổi tiệc để “tống cựu nghinh tân”, tiễn đưa những vị thần năm cũ và nghinh đón những vị thần mới. Xin các vị thần linh phù hộ cho gia đình một năm mới bình an, hạnh phúc.

Theo Nhất Thanh, Hành khiển có ông thiện, ông ác. Vì vậy, có nhiều năm người dân phải chịu thiên tai, hạn hán, lụt lội, mất mùa, đói kém hay dịch tễ, chết hại.

Người ta làm lễ Trừ tịch vào thời khắc Giao thừa để tiễn vị thần năm cũ và đón vị thần năm mới. Vị thần cũ giao lại công việc để thần mới tiếp nhận (trừ là trao lại chức quan, tịch là ban đêm).

Tác giả cuốn sách còn cho biết, bên cạnh việc tiễn, đón các vị thần năm cũ, mới, từ xa xưa, người dân còn cầu cúng cả Bản cảnh Thành hoàng và Thổ địa Thần kỳ trong lễ Trừ tịch.

Các thôn xã thiết lập hương án nơi trung thiên, sân đình, Văn chỉ hay ở ngã ba trước điếm canh để tế lễ trọng thể với đầy đủ lễ vật. Tư gia thường không làm riêng lễ trừ tịch.

Lễ cúng trong nhà và ngoài trời trong đêm Giao thừa.

Nhà nghiên cứu Minh Đường trong sách Nghi lễ dân gian - Nghi lễ cúng gia tiên cũng nhấn mạnh lễ Giao thừa là lễ quan trọng nhất trong dịp Tết Nguyên đán. Đó là lễ dâng hương vào giây phút chuyển giao giữa giờ khắc cuối cùng (giờ Hợi) của năm cũ và giờ khởi đầu (giờ Tý) của năm mới.

Người ta tin rằng mọi điềm hay, dở xảy ra vào giây phút này có liên quan tới mọi sự hay, dở của tất cả thành viên gia đình trong năm mới. Trong giây phút thiêng liêng ấy, mọi người đều quên đi tất cả những điều không hay trong năm cũ. Mọi sự kiêng kỵ được thực hiện triệt để từ giây phút Giao thừa tới sáng sớm mồng 1 Tết.

Thời điểm Giao thừa, người ta thường cúng lễ ngoài trời và trong nhà.

Mâm cỗ cúng đêm Giao thừa gồm có cỗ chay và cỗ mặn.

Cỗ mặn gồm: Bánh chưng, giò chả, xôi gấc, thịt gà, xôi đậu xanh, các món ăn mặn khác tùy theo nhu cầu của gia đình.

Cỗ ngọt và chay gồm: Hương, hoa, đèn nến, bánh kẹo, mứt Tết và các loại đồ uống khác.

Một số mâm cỗ cúng đêm Giao thừa.

Dù làm cỗ cúng mặn hay chay cũng nên để ở chiếc bàn con bên dưới ban thờ. Trên bàn thờ chính chỉ để hoa tươi, quả tươi, một ít tiền vàng mã mang tính tượng trưng. Cũng có thể đặt bánh chưng, xôi, chè trên bàn thờ chính.

Hoa bày trên bàn thờ cần phải hoa tươi chứ không được dùng hoa giả, hoa nhựa vì theo quan niệm đó là sự giả dối.

Mọi người cũng không nên cắm “cành vàng lá ngọc” lên bàn thờ vì có chứa nhiều trường khí âm bất lợi.

Tất niên còn được gọi là lễ cúng tất niên hay tiệc tất niên. Tất niên đánh dấu việc kết thúc năm cũ và chuẩn bị bước sang năm mới với nhiều điều tốt lành.

Tiệc tất niên, một phong tục truyền thống lâu đời của người Việt Nam. Liệu bạn có biết được ý nghĩa và điểm khác biệt của 3 miền khi bày tiệc tất niên? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Người dân Tranh Khúc (xã Duyên Hà, huyện Thanh Trì, TP Hà Nội) tất bật gói bánh chưng phục vụ Tết. Ảnh: Thảo - Phong

Tất niên là phong tục của người Việt, nhằm tạm biệt năm cũ và chào đón năm mới. Vào ngày này các thành viên trong gia đình sẽ cùng quây quần bên nhau, cùng nhau bày biện mâm cúng và cùng thưởng thức bữa ăn cuối năm ấm áp bên nhau.

Tất niên được diễn ra vào ngày cuối năm, trước khi bước sang năm mới, ngày 29 tháng Chạp âm lịch (nếu năm đó là năm thiếu) hoặc ngày 30 tháng Chạp âm lịch (nếu năm đó là năm đủ).

Như đã nói ở trên, tiệc tất niên là một phong tục nhằm nhớ lại và gửi lời tạm biệt đến những gì đã qua trong năm cũ, và chào đón những điều tốt đẹp của năm mới sắp đến. Ngoài ra còn là một dịp để quây quần bên người thân, tổng kết công việc, gửi lời tri ân, gắn kết những người xung quanh.

Ăn tất niên theo miền Bắc

Ở miền Bắc nước ta, người dân nơi đây thường cúng tất niên với 4 bát 4 đĩa được bày trên mâm cúng. Đĩa cúng thường có gà, giò, chả quế, thịt heo và xôi gấc. Còn bát sẽ gồm chân giò hầm măng, canh bóng thả, miến dong và mọc nấm thả.

Những món ăn thường gặp trong tiệc tất niên miền Bắc là giò heo hầm măng, bóng thả, canh mọc, heo quay, gà luộc, lưỡi heo luộc, miến, giò lụa, chả quế hoặc nem. Bên cạnh đó, các mâm cúng còn được biến tấu tùy theo gia đình nhưng vẫn đảm bảo giữ được hương vị đặc trưng của ẩm thực nơi đất Bắc.

Ăn tất niên theo miền Trung

Tùy theo điều kiện từng gia đình, mà tất niên miền Trung sẽ có thịt heo, thịt gà, các món xào, canh,… Sung túc hơn sẽ có thêm miến Huế, thịt đông, chả Huế, dưa món, canh măng khô, cá chiên,…

Những món ăn đặc trưng vào tiệc tất niên của những gia đình người miền Trung thường gồm cá chiên, thịt ram, miến Huế, canh măng khô, thịt heo luộc, gà bóp rau răm, thịt đông, chả Huế, giò lụa, bánh chưng, bánh tét, dưa món, giá chua.

Ăn tất niên theo miền Nam

Tất niên tại miền Nam với mâm cúng có sự xuất hiện của mâm ngũ quả, trà, rượu, trầu, cau, bánh tét, nhang, nến, giấy tiền vàng mã và một mâm thức ăn.

Những món ăn thường thấy trong tiệc tất niên của các gia đình miền Nam sẽ gồm thịt heo luộc, heo quay, canh khổ qua nhồi thịt, thịt kho hột vịt, gỏi tôm thịt, chả giò, dưa giá, củ kiệu, canh măng, bánh tét.

Tổ chức tất niên ở nhà

Tiệc tất niên tại nhà sẽ là một cơ hội để gia đình sum vầy. Người thân phương xa trở về sau những ngày tháng tha hương. Nhân dịp tất niên cùng nhau quây quần bên mâm cỗ kể lại những chuyện đã qua và chào đón một năm mới cùng những điều tốt đẹp đến với các thành viên trong gia đình.

Tổ chức tất niên ở cơ quan, đơn vị

Tất niên công ty sẽ là một bữa tiệc với quy mô lớn hơn. Bữa tiệc sẽ là một buổi tổng kết, ghi nhận những thành tựu mà công ty đã trải qua trong suốt một năm làm việc. Nhân cơ hội này, tại tiệc tất niên sẽ gắn kết tình cảm đồng nghiệp, gửi lời tri ân đến những người đã đồng hành cùng công ty.

Bên cạnh đó cũng góp phần quảng bá hình ảnh và tạo động lực để mở đầu một năm mới đầy thành công và sẽ phát triển lớn mạnh hơn.