Một nguyên nhân nữa tạo cơ hội cho chủ nghĩa dân túy trỗi dậy đến từ cuộc cách mạng trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Trong sự thay đổi mọi mặt của đời sống xã hội, về tiêu cực dễ dàng nhận thấy là tình trạng tin giả tràn lan trên không gian mạng, nhất là mạng xã hội, gây hoang mang, hoài nghi, mang lại những cảm xúc nhất thời đối với người dân.

--------------------------*****--------------------------

Những biểu hiện của chủ nghĩa dân túy mới

Từ thực tiễn tại nhiều nước có thể nhận thấy chủ nghĩa dân túy hiện nay đã trở nên phổ biến hơn, có thể xuất hiện ở mọi quốc gia, dân tộc. Không chỉ có ở Âu Mỹ, chủ nghĩa dân túy còn có mặt ở nhiều nước khu vực Đông Á, Bắc Á thấp thoáng trong những “giấc mơ” chấn hưng về một thời hoàng kim của dân tộc. Tại Đông Nam Á là trường hợp Thái Lan và Philippines.

Thủ tướng Thái Lan Yingluck Shinawatra vận động tranh cử ở vùng nông thôn Thái Lan vào năm 2011. Ảnh: Reuters

Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997, trường hợp được coi là “hiện tượng” ở châu Á là chính trị gia Thaksin Shinawatra và Đảng Người Thái yêu người Thái đã ngồi vào ghế Thủ tướng Thái Lan nhờ các chính sách nhắm vào người nghèo và thu hút quần chúng ở nông thôn. Những kinh nghiệm này cũng được em gái ông, bà Yingluck Shinawatra vận dụng thành công trong cuộc tranh cử Thủ tướng Thái Lan năm 2011. “Chủ nghĩa dân túy gạo” được bà Yingluck áp dụng với lời hứa gây sốc và chính sách ngắn hạn, rằng nông dân sẽ bán được gạo với giá gấp đôi thị trường đã nhanh chóng thu hút được sự ủng hộ của cử tri nghèo trong bối cảnh giá gạo ở nước này sụt giảm mạnh, thu nhập và đời sống của người nông dân gặp nhiều khó khăn.

Cựu Tổng thống Phillippines, ông Rodrigo Duterte (giữa). Ảnh: EPA

Ở Philippines, ông Rodrigo Duterte trúng cử Tổng thống năm 2016 nhờ đường lối dân túy và phong cách lãnh đạo cứng rắn, đặc biệt là chính sách mạnh tay với tội phạm ma túy. Ông Duterte cũng tỏ ra cứng rắn trong quan hệ quốc tế khi tuyên bố sẽ tìm kiếm đường lối đối ngoại độc lập với Hoa Kỳ, đe dọa rút khỏi Liên hợp quốc. Mặc dù những hành động mạnh tay quá mức của chính quyền Duterte đã làm nổ ra sự tranh cãi gay gắt về động cơ, hiệu quả và những lo ngại về nguy cơ phá hoại nền dân chủ, nhưng khả năng cuốn hút đám đông vẫn mang lại cho nhà dân túy Duterte sự ủng hộ lớn từ công chúng…

Thực tế chỉ ra rằng, dù vẫn mang những đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa dân túy truyền thống, tức là không có một hệ tư tưởng riêng, chủ nghĩa dân túy ngày nay vẫn có sức tác động to lớn đến nhiều người, nhất là thông qua truyền thông xã hội. Những người dân túy hiện nay đã có sự điều chỉnh khoảng cách giữa lời nói và hành động, nói cách khác không chỉ có hứa hẹn suông theo kiểu mị dân mà còn biết đáp ứng các nhu cầu thực tế nhất thời của dân chúng, mặc dù hành động đó không mang lại sự thay đổi căn bản hoặc chỉ có tác dụng trong ngắn hạn. Vì vậy, tại các cuộc bầu cử, họ không lựa chọn những vấn đề dài hạn mà tập trung vào những bức xúc trước mắt của người dân để tranh biện, hứa hẹn nhằm tìm kiếm phiếu bầu từ cử tri.

--------------------------*****--------------------------

Hệ lụy khôn lường của chủ nghĩa dân túy mới

Trong lịch sử, khi phê phán chủ nghĩa dân túy Nga thế kỷ XIX, V.I.Lênin đã chỉ ra rằng, đó là chủ nghĩa đã làm chệch hướng tiến lên của cuộc sống, làm lẫn lộn các nguyên tắc khách quan của lịch sử với những đề xuất có tính nửa vời và lừa mị của các nhà tư tưởng, các chính trị gia.

Đến nay, chủ nghĩa dân túy dù là truyền thống hay hiện đại đều đã tạo ra những hệ lụy vô cùng đa dạng, nhiều chiều, thách thức sự ổn định của mọi thể chế; nguồn cơn của sự phân hóa, chia rẽ trong xã hội, gây khó khăn cho việc cầm quyền của các chính đảng.

Ảnh minh họa Đối đầu thương mại Mỹ – Trung. Nguồn: thanhphohaiphong.gov.vn

Những hệ giá trị của nhân loại vốn chịu tác động tiêu cực của toàn cầu hóa, kinh tế thị trường, dưới tác động của chủ nghĩa dân túy lại càng trở nên hỗn loạn hơn. Chủ nghĩa dân túy thường đi cùng với khuynh hướng bảo hộ, chống toàn cầu hóa, từ đó tác động mạnh mẽ đến chính sách của các nước. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến những đối đầu thương mại trên quy mô toàn cầu như giữa Mỹ và Trung Quốc, giữa Mỹ với các đồng minh thời gian qua.

Ảnh trái: COP 21 kết thúc thành công bằng việc ký kết Thỏa thuận Paris giữa 195 thành viên (Ảnh: AFP)

Ảnh phải: Tổng thống Mỹ Donald Trump cầm tờ sắc lệnh ông vừa ký quyết định rút Mỹ khỏi TPP tại Phòng Bầu dục của Nhà Trắng ở thủ đô Washington, DC ngày 23-1-2017 - Ảnh: AFP

Bên cạnh đó, việc các định chế có nguy cơ bị phá bỏ đặt nhân loại trước sự bất ổn, ngờ vực, gây xáo trộn các mối quan hệ quốc tế. Nguy cơ này ngày càng trở nên hiện hữu và nghiêm trọng khi xem xét tuyên bố rút khỏi Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu, từ bỏ Hiệp định thương mại xuyên Thái Bình Dương, Hiệp định hạt nhân về Iran, Hiệp ước Bầu trời mở… của ông Donald Trump khi còn là Tổng thống Mỹ.

Kurt Weyland, nhà nghiên cứu chính trị học ở Đại học Texas (Hoa Kỳ)

Giới phân tích cũng cảnh báo chủ nghĩa dân túy mới có nhiều biểu hiện giống chủ nghĩa phát xít, nơi khởi phát của những phát ngôn và hành động cực đoan có thể dẫn tới xung đột, bạo lực và tội phạm, được nuôi dưỡng bởi tư tưởng phân biệt sắc tộc, chủ nghĩa bài ngoại cực đoan, đề cao chủ nghĩa bản địa…

Kurt Weyland, Giáo sư chính trị học của Đại học Texas (Hoa Kỳ) trong một bài báo chuyên ngành đã viết: “Chủ nghĩa dân túy luôn mâu thuẫn với dân chủ”. Các nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa dân túy vốn có khuynh hướng phi tự do, nhằm củng cố quyền lực gây tổn hại cho các nguyên tắc dân chủ. Vì vậy, khi nguy cơ này xuất hiện, chúng ta không chỉ nên lo lắng về việc sức mạnh của các nhân vật dân túy hay các tổ chức đang mở rộng, mà còn là viễn cảnh khủng hoảng chính trị - xã hội sau đó.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tại cuộc vận động tranh cử ở Winston-Salem, bang Bắc Carolina ngày 8-9-2020. Ảnh: TTXVN

(còn nữa)