Để đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội, bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới, Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa XIII) đã đưa ra định hướng chiến lược trong phát triển công nghiệp quốc phòng (CNQP) là “chủ động, tự lực, tự cường, lưỡng dụng, hiện đại”. Một trong những nội dung của nghị quyết nêu rõ, CNQP Việt Nam hướng đến “làm chủ công nghệ thiết kế, chế tạo, đóng mới các loại tàu chiến hiện đại; hiện đại hóa các loại vũ khí dưới nước và tổ hợp vũ khí trên tàu quân sự”. Phóng viên Báo Quân đội nhân dân trao đổi với Đại tá, Tiến sĩ Phạm Quang Chiến, Viện trưởng Viện Thiết kế tàu quân sự (TKTQS) về chủ đề này.

Phóng viên (PV): Thưa đồng chí Viện trưởng, Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XII và Nghị quyết 08 của Bộ Chính trị đều xác định phát triển CNQP là một điểm đột phá quan trọng trong mục tiêu xây dựng Quân đội hiện đại, trong đó Viện TKTQS đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ quan trọng. Đồng chí có thể cho biết khả năng đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của Viện trong tình hình hiện nay?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Quán triệt các nghị quyết của Đảng bộ Quân đội và Đảng bộ Tổng cục Công nghiệp quốc phòng, chúng tôi xác định rõ nhóm sản phẩm của Viện là tàu và vũ khí dưới nước - lĩnh vực trọng yếu được nêu trong các nghị quyết. Trong chủ trương, nhiệm vụ lớn của Đảng, Nhà nước và Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về hiện đại hóa Quân đội, Viện được giao nhiều nhiệm vụ rất quan trọng.

Hiện nay, chúng tôi tập trung vào hai nhóm nhiệm vụ chính. Thứ nhất là nghiên cứu, thiết kế trang bị tàu quân sự. Viện đang chủ trì và tham gia các đề án lớn như Đề án 2531. Nhiều gam tàu mới, hiện đại đã được nghiên cứu, thiết kế và đang bước vào giai đoạn hoàn thiện để triển khai đóng mới ngay từ quý I năm tới.

Thứ hai là nghiên cứu, phát triển các phương tiện, vũ khí trang bị mới, trong đó có các loại xuồng và tàu không người lái trên, dưới mặt nước, một hướng đi rất được các cấp lãnh đạo quan tâm. Chúng tôi đã chuẩn bị nghiên cứu từ 2-3 năm nay và bước đầu có kết quả cụ thể là sản phẩm xuồng không người lái cảm tử đã được nghiệm thu và đang chuẩn bị sản xuất loạt nhỏ.

Về nhân lực, Viện hiện có đội ngũ cán bộ chuyên môn đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, trong đó có hàng chục đồng chí là tiến sĩ chuyên ngành kỹ thuật đóng tàu. Quá nửa cán bộ chuyên môn được đào tạo ở nước ngoài, ở những quốc gia có nền công nghiệp đóng tàu tiên tiến, nên có khả năng tiếp cận nhanh công nghệ mới. Cơ sở vật chất của Viện cũng được đầu tư đồng bộ, như hệ thống phần mềm thiết kế hiện đại, trang thiết bị mô phỏng tiên tiến, bảo đảm tốt cho nhiệm vụ hiện tại và đủ khả năng mở rộng cho các nhiệm vụ nghiên cứu, thiết kế tàu chiến trong tương lai.

PV: Trong phát triển công nghiệp quốc phòng hiện nay, yêu cầu về tính lưỡng dụng được đặt ra rất cao. Vậy, Viện TKTQS đã triển khai hướng nghiên cứu này như thế nào, thưa đồng chí?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Chủ trương phát triển công nghiệp quốc phòng lưỡng dụng là một định hướng rất đúng đắn của Đảng và Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng. Với chức năng, nhiệm vụ của mình, chúng tôi đã cụ thể hóa chủ trương này ngay trong quá trình nghiên cứu, thiết kế. Các loại tàu của Viện không chỉ phục vụ cho nhiệm vụ quân sự, mà còn có thể ứng dụng cho dân sinh. Nhiều tàu bổ trợ quân sự hiện nay có thể sử dụng song song cho bảo vệ chủ quyền biển, đảo và hoạt động dân sự.

Ngoài ra, Viện cũng triển khai các dịch vụ tư vấn, giám sát chất lượng tàu thuyền cho nhiều đối tác ngoài Quân đội như Cục Hàng hải Việt Nam, Tập đoàn Vingroup, cùng nhiều công ty thiết kế, đóng tàu dân sự. Chúng tôi đã ký biên bản ghi nhớ và quy chế phối hợp với nhiều đơn vị thiết kế trong và ngoài Quân đội, để mở rộng hướng phát triển sản phẩm, trong đó có cả du thuyền dân dụng.

Về năng lực, Viện hoàn toàn có thể mở rộng nghiên cứu, thiết kế cho các lĩnh vực dân sự nếu được tổ chức và phối hợp tốt hơn nữa. Mục tiêu của chúng tôi là phát triển các sản phẩm lưỡng dụng, nhưng vẫn đảm bảo tính năng kỹ thuật, tính bí mật và yêu cầu đặc thù của quốc phòng.

PV: Các loại vũ khí, trang bị quân sự thường mang tính bí mật rất cao, đặc biệt về tính năng và công nghệ. Ở góc độ một nhà nghiên cứu - thiết kế, đồng chí đánh giá như thế nào về tính năng, tác dụng của các sản phẩm mà Viện đang nghiên cứu, so với sản phẩm cùng loại của nước ngoài?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Câu hỏi này thực sự khó, bởi khi đặt mục tiêu tự chủ, tự lực, tự cường, chúng ta xác định phải bước đi bằng chính năng lực của mình. Tuy nhiên, có thể nói, những sản phẩm mà Viện đang nghiên cứu, thiết kế hiện nay hoàn toàn đạt tính năng tương đương với các sản phẩm cùng loại trên thế giới.

Ví dụ như tàu bổ trợ của Quân đội, các sản phẩm do chúng tôi thiết kế hiện không khác gì sản phẩm nước ngoài, thậm chí có những tính năng phù hợp hơn với điều kiện sử dụng ở Việt Nam. Mỗi lực lượng như Hải quân, Cảnh sát biển, Bộ đội Biên phòng, lực lượng vận tải chiến thuật, chiến lược đều có yêu cầu riêng. Khi nhập khẩu, các trang bị nước ngoài không thể đáp ứng trọn vẹn đặc thù ấy. Vì vậy, chúng ta phải tự thiết kế “đầu bài kỹ thuật” phù hợp với điều kiện khai thác, sử dụng trong nước.

Ở Viện TKTQS, chúng tôi luôn đồng hành với đơn vị sử dụng ngay từ đầu, cùng xác định yêu cầu, cùng xây dựng đầu bài kỹ thuật, sau đó mới triển khai các bước tiếp theo - từ thiết kế đến phê duyệt, đóng mới. Chính cách làm đó giúp các sản phẩm “may đo” sát nhất với nhu cầu thực tế. Với tàu bổ trợ, có thể nói chúng ta hoàn toàn đáp ứng được, thậm chí có phần vượt trội hơn.

Còn với tàu chiến đấu, đây là lĩnh vực phức tạp, đòi hỏi tích hợp nhiều hệ thống vũ khí, khí tài hiện đại. Chúng ta vẫn đang đi từng bước, đặc biệt là tận dụng những thành tựu của Viettel và các đơn vị công nghiệp quốc phòng khác, như hệ thống radar, thông tin liên lạc, súng, pháo. Khi các hệ thống này được tích hợp đồng bộ lên tàu do chúng ta tự thiết kế, mục tiêu làm chủ tàu chiến sẽ trở thành hiện thực.

Dĩ nhiên, không quốc gia nào sẵn lòng chia sẻ bí quyết cho ta. Mọi thứ phải tự nghiên cứu, tự mày mò, tự hoàn thiện. May mắn là chúng tôi có quá nửa số cán bộ của Viện được đào tạo ở nước ngoài, vì vậy việc kết nối, học hỏi, trao đổi công nghệ rất thuận lợi. Chúng tôi vẫn thường xuyên hợp tác quốc tế, vừa học hỏi kinh nghiệm, vừa chọn lọc những công nghệ phù hợp để ứng dụng vào điều kiện Việt Nam.

PV: Như đồng chí vừa nói, hiện đã hình thành cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị nghiên cứu - sản xuất và các lực lượng sử dụng trang bị. Cơ chế này đang được triển khai như thế nào?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Đúng vậy, đây là khâu rất quan trọng. Hiện nay, dưới sự chỉ đạo của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, Tổng cục Công nghiệp quốc phòng đã ký quy chế phối hợp với hầu hết các đơn vị trong toàn quân. Các điều khoản hợp tác rất cụ thể, được cụ thể hóa bằng kế hoạch hằng năm.

Riêng Viện chúng tôi phối hợp rất chặt chẽ với Quân chủng Hải quân, Bộ tư lệnh Bộ đội Biên phòng, Bộ tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam và Cục Xe máy - Vận tải thuộc Tổng cục Hậu cần - Kỹ thuật. Tuy nhiên, ở cấp cơ sở, đôi khi việc phối hợp giữa các đầu mối vẫn còn chưa thật sự nhịp nhàng, có lúc còn thiếu chặt chẽ.

Chúng tôi mong rằng thời gian tới, các thủ trưởng và cơ quan chức năng tiếp tục đẩy mạnh cơ chế phối hợp, chia sẻ thông tin, cùng đồng hành ngay từ khâu thiết kế đến thử nghiệm, nghiệm thu. Khi sản phẩm được đưa vào dùng thử, sự phối hợp này lại càng phải chặt hơn để hoàn thiện tính năng, bảo đảm sản phẩm thực sự hữu dụng cho người sử dụng.

PV: Chúng ta đang có hai mục tiêu trong Dự thảo Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng, mục tiêu đến năm 2030 và mục tiêu đến 2045. Vậy Viện TKTQS định ra mục tiêu thế nào, đặc biệt là về sản phẩm chủ lực?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Bất kỳ một tổ chức nào cũng cần chiến lược ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Với Viện Thiết kế tàu quân sự, chiến lược phát triển luôn gắn với các chủ trương lớn của Quân đội và Tổng cục Công nghiệp quốc phòng. Hiện nay, chúng tôi quán triệt tinh thần của Nghị quyết 08-NQ/TW - nghị quyết quan trọng về phát triển công nghiệp quốc phòng chủ động, tự lực, tự cường, lưỡng dụng, hiện đại.

Viện được xác định nằm trong nhóm phát triển sản phẩm “tàu và vũ khí dưới nước” - một trong 5 nhóm sản phẩm chiến lược của ngành. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Viện cũng xác định 2 đột phá lớn.

Trong hai đột phá đó, có hai việc lớn về mặt sản phẩm. Thứ nhất là làm chủ thiết kế, chế tạo các tàu bổ trợ hiện đại, phục vụ hai lực lượng chính là Hải quân và Cảnh sát biển. Chúng tôi đã tham gia thiết kế tàu trinh sát kỹ thuật lớn cho Tổng cục II, tàu chở quân, tàu can thiệp khẩn cấp cho Hải quân. Thứ hai là nghiên cứu, phát triển phương tiện không người lái trên và dưới mặt nước. Chúng tôi đã hiện thực hóa bằng sản phẩm xuồng cảm tử không người lái, loại phương tiện đầu tiên do Việt Nam tự thiết kế, chế tạo thành công.

Trên cơ sở sản phẩm đó, chúng tôi sẽ phát triển các biến thể khác nhau như xuồng chiến đấu, xuồng trinh sát, xuồng rà phá thủy lôi, mìn… tùy theo yêu cầu của từng lực lượng. Xa hơn, Viện cũng đang bắt tay vào nghiên cứu tàu ngầm không người lái (UUV) - một hướng đi rất khó nhưng vô cùng quan trọng, mở ra tiềm năng phát triển lớn cho công nghiệp quốc phòng Việt Nam.

PV: Dư luận trong và ngoài Quân đội đều rất quan tâm đến “giấc mơ Việt Nam tự đóng được tàu ngầm”. Đồng chí bình luận thế nào về điều này?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Thực ra, nói “giấc mơ” thì giờ đã không còn là giấc mơ nữa. Chúng ta đã nghiên cứu, thiết kế và chế tạo được tàu ngầm trong nước.

Trong hệ thống nghiên cứu - chế tạo tàu của Quân đội, hiện có hai viện đảm nhiệm: Viện TKTQS thuộc Tổng cục Công nghiệp quốc phòng và Viện Kỹ thuật Hải quân thuộc Quân chủng Hải quân. Viện Kỹ thuật Hải quân đã thiết kế, chế tạo thành công tàu ngầm mini TN75, lượng giãn nước 75 tấn, đã được đưa vào trang bị của Trung đoàn 196, Quân chủng Hải quân.

Hiện nay, Quân chủng Hải quân đang đề xuất phát triển mẫu tàu ngầm TN300, có lượng giãn nước 300 tấn - gấp 4 lần mẫu trước. Tôi cũng vinh dự được mời tham gia trong các hội đồng kỹ thuật của chương trình này. Với đà phát triển đó, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để tin rằng Việt Nam sẽ từng bước làm chủ công nghệ tàu ngầm cỡ lớn trong tương lai không xa.

Nói cách khác, “giấc mơ tàu ngầm Việt Nam” đang dần trở thành hiện thực bằng chính trí tuệ, bản lĩnh và khát vọng của những người làm công nghiệp quốc phòng trong nước.

PV: Ở tầm vĩ mô, nhiều ý kiến cho rằng muốn phát triển mạnh công nghiệp quốc phòng thì phải huy động tổng hợp nguồn lực, đặc biệt là sự phối hợp giữa các nhà khoa học trong và ngoài Quân đội. Theo đồng chí, điều này nên được triển khai ra sao?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Tôi cho rằng huy động nguồn lực khoa học là vấn đề hết sức quan trọng. Thực tế hiện nay, nếu nhìn toàn hệ thống theo Nghị quyết 57 về đẩy mạnh đột phá, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, thì có thể thấy tình hình vẫn “vừa thừa, vừa thiếu”. Có những nơi lực lượng rất mạnh nhưng chưa được huy động đúng hướng, trong khi một số lĩnh vực lại thiếu nghiêm trọng.

Ví dụ, trong ngành thiết kế tàu quân sự, nếu so với các nước tiên tiến, lực lượng hiện nay còn mỏng. Số lượng người không nhiều, trong khi khối lượng nhiệm vụ lớn và đa dạng, từ nghiên cứu khoa học đến tư vấn, giám sát, tích hợp hệ thống. Đó là lý do chúng tôi cho rằng phải mở rộng hợp tác khoa học - công nghệ, khai thác cả nguồn lực ngoài quân đội, đặc biệt là các trường đại học kỹ thuật, viện nghiên cứu dân sự có năng lực trong các lĩnh vực cơ khí, điều khiển tự động, trí tuệ nhân tạo.

Trong các đề tài, chúng tôi đã từng phối hợp với Viện Hàng không vũ trụ Viettel, Viện Tự động hóa, một số trường đại học kỹ thuật hàng đầu để cùng nghiên cứu, chia sẻ dữ liệu, kinh nghiệm, và cùng thử nghiệm. Việc này không chỉ giúp rút ngắn thời gian mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm. Tôi nghĩ rằng cơ chế phối hợp “hai chiều” giữa quân sự và dân sự cần được đẩy mạnh hơn nữa.

Mặt khác, chúng ta cũng cần có chính sách đãi ngộ thỏa đáng với đội ngũ cán bộ khoa học trong quân đội, nhất là những người đang trực tiếp nghiên cứu trong các lĩnh vực mũi nhọn. Họ là những người âm thầm cống hiến, làm việc trong điều kiện đặc thù, đôi khi rất khắc nghiệt, nên việc tạo môi trường sáng tạo và tôn vinh xứng đáng là điều cần thiết.

PV: Trong quá trình nghiên cứu, đồng chí nhiều lần nhắc tới việc phải có những “tổng công trình sư” và chuyên gia đầu ngành thực thụ. Có phải đó chính là điểm còn thiếu trong hệ thống công nghiệp quốc phòng của ta hiện nay?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Đúng vậy. Từ trước đến nay, chúng ta chưa thật sự chú trọng đến việc đào tạo những tổng công trình sư, những chuyên gia đầu ngành. Trong nghiên cứu khoa học, nhất là công nghiệp quốc phòng, phải có những người dẫn dắt, những người đủ tầm đứng lên tổ chức lực lượng khoa học, thì mới tạo ra được các sản phẩm lớn, có tính tích hợp cao. Trước đây, điều này còn bị xem nhẹ, nhưng hiện nay đã được nhận diện rõ và sẽ sớm được giải quyết theo những chủ trương lớn của Đảng và Quân ủy Trung ương, như Nghị quyết 08, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 3488 của Quân ủy Trung ương. Các nghị quyết này đặt ra mục tiêu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số trong Quân đội, đồng thời xác định rõ nhiệm vụ đào tạo, xây dựng đội ngũ tổng công trình sư và chuyên gia đầu ngành trong từng lĩnh vực mũi nhọn.

Đi kèm với các nghị quyết đó, nhiều hành lang pháp lý mới cũng đã được ban hành. Ví dụ, Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp mở ra cơ chế và điều kiện thuận lợi để phát triển công nghiệp quốc phòng, nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực này. Bên cạnh đó, Luật Khoa học, Công nghệ và đổi mới sáng tạo mới có hiệu lực cũng tạo thêm hành lang pháp lý, cơ chế khuyến khích, đãi ngộ và bảo vệ quyền lợi của các nhà khoa học, giúp họ yên tâm nghiên cứu, sáng tạo, cống hiến cho sự nghiệp hiện đại hóa quân đội.

PV: Hai Luật mà đồng chí vừa nhắc đến chắc chắn sẽ tác động trực tiếp đến các viện nghiên cứu. Với Viện TKTQS, đồng chí thấy hai luật này có tác dụng gì rõ nhất?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Hai luật này ra đời rất đúng lúc, vì nó tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho hoạt động nghiên cứu, thiết kế, chế tạo trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng. Trước đây, nhiều khâu còn vướng vì chưa có cơ sở pháp lý thống nhất, nhất là những vấn đề liên quan đến cơ chế đầu tư, chuyển giao công nghệ, hay phối hợp giữa doanh nghiệp quốc phòng với dân sự. Bây giờ, khi Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp được ban hành, các cơ quan, viện, nhà máy đều có căn cứ pháp lý cụ thể để triển khai nhiệm vụ. Riêng Viện chúng tôi, lợi ích lớn nhất là có cơ chế mở rộng hợp tác, chủ động hơn trong huy động nguồn lực khoa học công nghệ, kể cả từ bên ngoài Quân đội, và cả về mặt nguồn lực tài chính.

PV: Nhiều người quan tâm, hiện chúng ta đã có những tổng công trình sư thực thụ trong công nghiệp quốc phòng hay chưa?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Thực ra thì hiện nay chúng ta chưa có một tổng công trình sư đúng nghĩa như ở các nước tiên tiến, ví dụ như Kalashnikov, cha đẻ của súng AK, hay những người đứng đầu các tổ hợp công nghiệp quốc phòng lớn ở Nga, Mỹ. Nhưng ở Việt Nam, trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng, đang hình thành những hạt nhân đầu tiên theo hướng đó. Thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và các văn bản dưới Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp, vừa qua Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định về chức danh tổng công trình sư, nhà khoa học đầu ngành, nêu rất rõ tiêu chí, quyền lợi, trách nhiệm. Tôi tin rằng, với cơ chế hiện nay, trong thời gian tới, chúng ta sẽ có những tổng công trình sư thực thụ trong từng lĩnh vực.

PV: Cụ thể với Viện TKTQS thì sao, Viện có kế hoạch thế nào?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Viện xác định rõ từ nay đến năm 2030, mỗi chuyên ngành sẽ có ít nhất một chuyên gia đầu ngành, và một tổng công trình sư. Chúng tôi hiện có 6 chuyên ngành, nghĩa là sẽ có khoảng 5-6 chuyên gia đầu ngành, và một đồng chí Phó viện trưởng phụ trách công tác thiết kế được quy hoạch trở thành tổng công trình sư của Viện. Người này sẽ là “nhạc trưởng”, dẫn dắt toàn bộ hoạt động thiết kế, nghiên cứu, chế tạo sản phẩm của Viện.

PV: Trong hành trình nghiên cứu, có lẽ những sản phẩm như “xuồng cảm tử không người lái” là minh chứng rõ nhất cho tinh thần sáng tạo và bản lĩnh của đội ngũ cán bộ, kỹ sư của Viện. Với đồng chí, điều gì là “chìa khóa” để làm nên những thành công đó?

Đại tá, TS Phạm Quang Chiến: Theo tôi, sáng tạo không phải là khoảnh khắc lóe sáng, mà là cả một quá trình, được hun đúc từ niềm đam mê, ý chí và tinh thần không chịu khuất phục. Ở Viện TKTQS, mỗi sản phẩm ra đời là kết tinh của trí tuệ tập thể, của ý chí “làm đến cùng” của những người lính - nhà khoa học.

Khi bắt tay vào đề tài xuồng không người lái cảm tử, chúng tôi gần như không có mẫu tham khảo, không có dữ liệu nền tảng, mọi thứ phải tự tính toán, thiết kế, thử nghiệm từ đầu. Có những đêm xuồng gặp sự cố, cháy động cơ, mất điều khiển giữa bãi thử... nhưng anh em không nản. Cứ mỗi lần thất bại là một lần ngồi lại, mổ xẻ nguyên nhân, viết lại từng dòng code, hàn lại từng linh kiện, chỉnh từng chi tiết cơ khí cho đến khi đạt yêu cầu.

Tôi còn nhớ mãi câu nói của đồng chí Đại tá, TS Lương Lục Quỳnh, Phó viện trưởng, người trực tiếp chỉ đạo tại hiện trường: “Thất bại là một phần của khoa học. Càng thất bại, lòng tự trọng nghề nghiệp càng không cho phép mình dừng lại”. Câu nói ấy phản ánh đúng tinh thần của chúng tôi: Thất bại không làm nản chí, mà là bước đệm để vượt qua giới hạn chính mình.

Khi sản phẩm hoàn thiện, vượt qua mọi bài thử khắt khe, chúng tôi không chỉ có thêm một loại vũ khí mới, mà còn có thêm niềm tin rằng, người Việt Nam hoàn toàn có thể làm chủ những công nghệ hiện đại nhất nếu dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm.

PV: Xin cảm ơn đồng chí!