Công tác kiểm tra, giám sát (KTGS) của Đảng Cộng sản Việt Nam trong nhiệm kỳ Đại hội XIII (2021- 2026) diễn ra trong bối cảnh đất nước và thế giới có nhiều biến động phức tạp, đòi hỏi sự kiên định và đổi mới mạnh mẽ. Với vai trò là “thanh bảo kiếm” sắc bén bảo vệ nền tảng tư tưởng, kỷ cương, kỷ luật của Đảng, công tác kiểm tra đã được tăng cường, có nhiều đổi mới, góp phần siết chặt kỷ cương, kỷ luật của Đảng, có tác dụng cảnh báo, răn đe, phòng ngừa sai phạm từ xa, từ sớm. Bài viết này góp phần làm rõ những kinh nghiệm về công tác kiểm tra của Đảng trong nhiệm kỳ Đại hội XIII.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã xác định: “Tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng” ⁽¹⁾ góp phần xây dựng Đảng và hệ thống chính trị ngày càng trong sạch, vững mạnh. Đối với Đảng Cộng sản Việt Nam, công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng (sau đây gọi tắt là công tác kiểm tra) được xác định không chỉ là một nhiệm vụ quan trọng mà còn là một chức năng lãnh đạo của Đảng.

Đánh giá về việc thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII, công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng đã đạt được những chuyển biến rất tích cực, tạo ra những kinh nghiệm mang tính đột phá, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ: “Dưới sự lãnh đạo sâu sát, kịp thời của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cấp ủy, tổ chức đảng và ủy ban kiểm tra các cấp tiếp tục tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, nghị quyết đại hội đảng bộ các cấp; tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện toàn diện các nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật theo quy định của Điều lệ Đảng với chất lượng, hiệu lực, hiệu quả ngày càng được nâng lên” ⁽²⁾.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu chỉ đạo Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác kiểm tra, giám sát của Đảng năm 2024; triển khai nhiệm vụ năm 2025 (19-12-2024).

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả, thành tích đã đạt được, “Ngành Kiểm tra cũng phải thẳng thắn, nghiêm túc nhìn nhận còn một số hạn chế, thiếu sót để khẩn trương khắc phục, sửa chữa như: Một số cấp ủy, tổ chức đảng, người đứng đầu cấp ủy chưa quyết liệt, quyết tâm thực hiện tốt nhiệm vụ lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức chức thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, nhất là nhiệm vụ kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm; chất lượng, hiệu quả chưa đồng đều ở các cấp, chuyển biến chưa toàn diện, chưa đồng bộ giữa các cấp, các ngành nhất là ở cấp cơ sở; nhiệm vụ phòng, chống lãng phí chưa được quan tâm thực hiện đúng mức. Công tác giám sát thường xuyên, nắm bắt tình hình, dự báo, phát hiện, cảnh báo, phòng ngừa vi phạm vẫn còn nhiều hạn chế, chưa kịp thời, đến khi phát hiện, kiểm tra thì hậu quả để lại rất lớn về con người và tài sản. Việc thực hiện các kết luận kiểm tra, giám sát chưa kịp thời, triệt để; việc theo dõi, đôn đốc, kiểm tra, giám sát thực hiện các kết luận kiểm tra, giám sát chưa quyết liệt. Công tác kiểm tra, giám sát việc kê khai tài sản, thu nhập ở các địa phương, đơn vị còn lúng túng, nhiều cán bộ, đảng viên kê khai tài sản, thu nhập không đầy đủ, đúng theo quy định” ⁽³⁾.

Kỳ họp thứ 56 của Ủy ban Kiểm tra Trung ương khoá XIII.

Trên cơ sở của việc thực hiện công tác kiểm tra của Đảng trong nhiệm kỳ đại hội XIII của Đảng có thể rút ra những kinh nghiệm như sau:

Ngay sau Đại hội XIII, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành mới và sửa đổi, bổ sung hàng loạt các quy định, tạo nên một hệ thống các quy định về công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng như Quy định số 22-QĐ/TW ngày 28-7-2021 về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng; Quy định số 24-QĐ/TW ngày 30-7-2021 về thi hành Điều lệ Đảng; Quy định số 37-QĐ/TW ngày 25-10-2021 về những điều đảng viên không được làm; Quy định 69-QĐ/TW về kỷ luật đối với tổ chức đảng, đảng viên vi phạm; Quy định số 41-QĐ/TW ngày 03-11-2021 của Bộ Chính trị về việc miễn nhiệm, từ chức đối với cán bộ; Thông báo kết luận số 20-TB/TW, ngày 8-9-2022 của Bộ Chính trị về chủ trương bố trí công tác đối với cán bộ thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý sau khi bị kỷ luật...

Từ các quy định của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư tiếp tục sửa đổi, bổ sung, ban hành các văn bản quan trọng về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng như Quyết định số 89-QĐ/TW ngày 1-12-2022 của Ban Bí thư ban hành quy trình kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật đảng, giải quyết tố cáo, khiếu nại kỷ luật đảng của cấp ủy tỉnh và tương đương đến cơ sở. Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã trực tiếp ban hành các hướng dẫn thực hiện công tác kiểm tra, giám sát, tạo điều kiện thuận lợi cho cấp ủy, tổ chức đảng và ủy ban kiểm tra các cấp trong thực hiện nhiệm vụ như Quyết định số 354-QĐ/UBKTTW năm 2021 về các quy trình thực hiện kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật đảng; Hướng dẫn số 05-HD/UBKTTW thực hiện một số điều trong Quy định số 69-QĐ/TW, ngày 6-7-2022 của Bộ Chính trị về kỷ luật tổ chức đảng, đảng viên vi phạm...

Một kỳ họp của Ủy ban Kiểm tra Trung ương.

Khi có những thay đổi về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị trong cuộc cách mạng về sắp xếp lại các đơn vị hành chính với mô hình chính quyền địa phương hai cấp thì Ban Cháp hành Trung ương đã kịp thời ban hành các quy định, quyết định mới như Quy định số 296-QĐ/TW ngày 30-5-2025 của Ban Chấp hành Trung ương về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng; ướng dẫn số 08-HD/TW ngày 10/6/2025 của Ban Bí thư thực hiện một số nội dung Quy định số 296-QĐ/TW, ngày 30/5/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng cho thấy sự kiên trì, liên tục trong việc rà soát và khắc phục các kẽ hở của quy định, đảm bảo kỷ luật đảng không chồng chéo, không thay thế, nhưng phải nghiêm minh và đi trước kỷ luật hành chính. Việc liên tục cập nhật và bổ sung các quy định về công tác kiểm tra đã khắc phục tình trạng “hành lang pháp lý chậm hơn thực tiễn”, đảm bảo tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên có vi phạm được xử lý “đúng người, đúng vi phạm, đúng thẩm quyền” một cách kịp thời.

Các cấp ủy đảng là cơ quan lãnh đạo giữa hai kỳ Đại hội đại biểu hoặc Đại hội đảng viên của đảng bộ từng cấp có nhiệm vụ lãnh đạo công tác kiểm tra và tổ chức thực hiện nhiệm vụ kiểm tra đối với các tổ chức đảng và đảng viên thuộc phạm vi lãnh đạo của đảng bộ mình. Về mô hình tổ chức của ủy ban kiểm tra hiện nay thì ủy ban kiểm tra các cấp do ban chấp hành đảng bộ cùng cấp bầu, làm việc dưới sự lãnh đạo của cấp ủy đảng cùng cấp.

Công tác kiểm tra nhiệm kỳ XIII cho thấy ở đâu, lúc nào công tác kiểm tra được cấp ủy, nhất là người đứng đầu quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo; thường kỳ nghe ủy ban kiểm tra báo cáo tình hình hoạt động và cho ý kiến lãnh đạo, chỉ đạo..., thì ở đó, lúc đó hoạt động của ủy ban kiểm tra và cán bộ kiểm tra đạt được hiệu quả, chất lượng cao. Sự quan tâm của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đối với công tác kiểm tra thời gian qua đã tạo ra sự lan tỏa mạnh mẽ đối với cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Ngược lại, ở đâu mà cấp ủy buông lỏng, khoán trắng thì quá trình thực hiện nhiệm vụ kiểm tra gặp nhiều khó khăn, bị động, hiệu quả thấp.

Hội nghị giao ban công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật của Đảng khu vực địa bàn VIII quý III và chín tháng năm 2024.

Thực tiễn cũng đã chứng minh là muốn có sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao, có hiệu quả của cấp ủy, người đứng đứng cấp ủy thì ủy ban kiểm tra cần tăng cường tính chủ động, bám sát nhiệm vụ, thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình do Điều lệ Đảng và quy định của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị quy định; làm việc đúng quy chế do cấp ủy ban hành, đúng hướng dẫn và chỉ đạo của ủy ban kiểm tra cấp trên; thường kỳ báo cáo kết quả hoạt động với cấp ủy, chủ động đề xuất ý kiến, các phương án giải quyết, xử lý để cấp ủy cho ý kiến chỉ đạo.

Nhiệm kỳ qua, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cấp ủy, tổ chức đảng và ủy ban kiểm tra các cấp đã tăng cường lãnh đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ kiểm tra bằng việc thông qua xây dựng chương trình toàn khóa và kế hoạch hằng năm, tập trung vào kiểm tra, giám sát các nội dung quan trọng. Phạm vi hoạt động của công tác kiểm tra, giám sát được mở rộng, nhiều lĩnh vực trước đây thường được coi là “vùng cấm, vùng trắng” nay đã được quan tâm kiểm tra, xử lý dứt điểm.

Thực hiện nghiêm túc chương trình công tác kiểm tra góp phần phát hiện những nhân tố mới, phát huy sự năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm của tổ chức đảng, đảng viên và đóng góp cho sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước. Công tác kiểm tra phải giải quyết toàn diện những vấn đề giữ gìn kỷ luật và chấp hành Điều lệ, nghị quyết của Đảng để nâng cao ý thức, trách nhiệm của tổ chức đảng và đảng viên một cách căn bản và lâu dài. Cấp ủy và ủy ban kiểm tra cấp trên phải gương mẫu kiểm tra trước, nhất là kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên để tạo sự thúc đẩy, lan tỏa cho cấp ủy, ủy ban kiểm tra cấp dưới thực hiện công tác kiểm tra.

Đoàn kiểm tra số 1349 của Bộ Chính trị do đồng chí Nghiêm Phú Cường, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương, Phó trưởng đoàn kiểm tra chủ trì đã công bố Quyết định và kế hoạch triển khai kiểm tra đối với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh. Ảnh: baoquangninh.vn

Công tác kiểm tra là để kịp thời nhắc nhở, chấn chỉnh, ngăn chặn những hành vi tiêu cực, đi ngược lại các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Đấu tranh chống những biểu hiện tiêu cực, thiếu gương mẫu của cán bộ, đảng viên với mục đích kỷ luật là để “trị bệnh cứu người”; đồng thời, thể hiện sự nghiêm minh của Đảng với vai trò là lực lượng duy nhất lãnh đạo hệ thống chính trị và toàn xã hội. Thi hành kỷ luật trong Đảng cần quán triệt quan điểm “nhân văn, nhân nghĩa, nhân ái, nhân tình” chứ không phải kỷ luật của Đảng chỉ nhằm mục đích để trừng phạt người có vi phạm. Kinh nghiệm này đảm bảo cho cán bộ, đảng viên có vi phạm “tâm phục, khẩu phục”, đồng thời giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực đến sự phát triển chung.

Thực hiện dân chủ cơ sở gắn với phát huy tính tích cực chính trị của nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng là quyết tâm chính tri lớn đã được Đảng ta hiện thực hóa bằng Quyết định 218- QĐ/TW, ngày 12-12-2013 ban hành "Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền".

Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở số 10/2022/QH15, có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2023 là cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện có hiệu quả phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng”. Từ đó đã đặt ra yêu cầu tổ chức đảng, chính quyền cơ sở phải có cơ chế cụ thể để quần chúng được tham gia góp ý, giám sát đối với những quy định, quyết định, phương hướng, chính sách của tổ chức mình; làm rõ trách nhiệm quyền lợi, nghĩa vụ của cán bộ, đảng viên, công chức, nhân dân. Trong môi trường dân chủ, minh bạch như vậy, sẽ tạo điều kiện cho nhân dân tham gia giám sát các hoạt động của cán bộ, đảng viên, nhất là về phẩm chất đạo đức, lối sống và kịp thời phản ánh về các dấu hiệu vi phạm của đảng viên cho cấp ủy, ủy ban kiểm tra có thẩm quyền xem xét, giải quyết.

Hội nghị toàn quốc giao ban công tác kiểm tra, giám sát quý I, triển khai nhiệm vụ quý II năm 2022.

Thực tế cho thấy ở đâu dân chủ được thực hiện tốt, có cơ chế, qui định để nhân dân tham gia xây dựng Đảng, tham gia vào công tác kiểm tra thì ở đó nội bộ tổ chức đảng luôn đoàn kết thống nhất, cán bộ, đảng viên ít mắc phải khuyết điểm, sai phạm. Đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ kiểm tra tiếp cận các thông tin, để thực hiện tốt nhiệm vụ kiểm tra. Còn ở đâu không thực hiện tốt quy chế dân chủ, tổ chức đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên đứng ngoài sự kiểm tra giám sát, góp ý của quần chúng thì ở đó các tiêu cực, yếu kém ở cán bộ, đảng viên trong các tổ chức đó có xu hướng phát triển, niềm tin của quần chúng đối với cán bộ, đảng viên suy giảm.

Việc tuyên truyền công khai các thông cáo của ủy ban kiểm tra (nhất là của Ủy ban Kiểm tra Trung ương) về một số vụ, việc đã thể hiện tính chiến đấu cao, được dư luận xã hội và nhân dân đồng tình. Trách nhiệm, thẩm quyền của ủy ban kiểm tra được mở rộng trong các quy định, quy chế làm việc ngày càng rõ ràng, cụ thể tạo điều kiện thuận lợi cho công tác công tác kiểm tra. Những điều đó góp phần làm cho Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, đoàn kết hơn; niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng ngày càng được củng cố và tăng cường.

Việc công khai kết quả công tác kiểm tra đã tạo ra sự đồng thuận, đồng lòng và củng cố niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng. Điều này khuyến khích Nhân dân và các cơ quan truyền thông, báo chí chủ động tham gia giám sát, trở thành “tai mắt” giúp cơ quan kiểm tra phát hiện vi phạm của tổ chức đảng, đảng viên.

Khi thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, thì đối tượng kiểm tra thường là cán bộ có chức, có quyền, có vị thế xã hội. Do đó đòi hỏi phải xây dựng được một đội ngũ cán bộ kiểm tra có phẩm chất đạo đức trong sáng, đủ năng lực, trình độ; có bề dày kinh nghiệm và đặc biệt quan trọng là phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, không chịu áp lực tâm lý trong khi làm nhiệm vụ, có dũng khí, tinh thông nghiệp vụ, dám thẳng thắn đấu tranh với cái sai, bảo vệ cái đúng và phải biết giữ mình trước mọi sự cám dỗ cả về vật chất và phi vật chất. Việc chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác kiểm tra được quan tâm, cùng với bảo đảm chế độ, chính sách cho đội ngũ này sẽ khuyến khích họ yên tâm công tác hướng tới mục tiêu mà Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội XIV của Đảng đề ra là: “không thể", "không dám", "không muốn", "không cần" tham nhũng, lãng phí, tiêu cực”.

Kinh nghiệm cho thấy, đội ngũ cán bộ kiểm tra phải không ngừng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức trong sáng, không dao động trước bất kỳ hoàn cảnh, điều kiện, áp lực nào. Cán bộ kiểm tra phải thường xuyên học tập, nâng cao trình độ lý luận chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức và năng lực hoạt động thực tiễn. Tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng phải trở thành nhu cầu thường xuyên, thói quen trong nhận thức và hành động. Cán bộ kiểm tra lười học tập, không thường xuyên tiếp nhận, cập nhật những thông tin mới, những tri thức mới cũng là một biểu hiện suy thoái về đạo đức.

Chủ động nghiên cứu, tổng kết thực tiễn về công tác kiểm tra qua đó cấp ủy và ủy ban kiểm tra các cấp tích cực đề xuất, kiến nghị với Đảng và Nhà nước bổ sung, sửa đổi, hoàn thiện một số cơ chế, chính sách, quy chế, quy định cho phù hợp với yêu cầu, điều kiện mới, nhất là về công tác xây dựng Đảng, thực hiện nghiêm các nguyên tắc xây dựng đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ; công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng; công tác giáo dục, rèn luyện, quản lý đảng viên.

Chủ động ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong công tác kiểm tra

Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu toàn Ngành Kiểm tra phải “tiếp tục đổi mới mạnh mẽ cách thức, phương pháp kiểm tra, giám sát; đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu lực, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng” ⁽⁴⁾.

Ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong công tác kiểm tra cho phép tổng hợp, phân tích dữ liệu lớn về tài sản, thu nhập, các giao dịch tài chính bất thường của cán bộ, đảng viên một cách nhanh chóng, chính xác và đảm bảo khách quan: chuyển đổi số giúp chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ, giảm thiểu sự can thiệp chủ quan của cá nhân, nâng cao tính khách quan, dân chủ, chặt chẽ trong quá trình kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật của Đảng.

Tập trung xây dựng hệ thống dữ liệu liên thông, cho phép phân tích dữ liệu lớn để nhận diện các dấu hiệu vi phạm phức tạp (nhất là trong các giao dịch kinh tế, tài chính) mà phương pháp kiểm tra truyền thống khó có thể phát hiện, từ đó giải quyết triệt để tình trạng “sợ trách nhiệm” do thiếu thông tin.

Quang cảnh hội nghị toàn quốc tổng kết công tác kiểm tra, giám sát của Đảng năm 2024; triển khai nhiệm vụ năm 2025 (19-12-2024).

PGS, TS LÊ VĂN CƯỜNG, Phó Viện trưởng Viện Xây dựng Đảng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo, bồi dưỡng công tác kiểm tra của Đảng.

Những kinh nghiệm về công tác kiểm tra của Đảng từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII cho thấy việc hoàn thiện hệ thống quy định, sự liên thông chặt chẽ giữa kỷ luật Đảng và pháp luật Nhà nước, tổ chức tốt việc thực hiện công tác kiểm tra cùng với việc mở rộng nội hàm đấu tranh chống tham nhũng sang chống tham nhũng, tiêu cực và lãng phí và định hướng chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin... đã tạo ra những tiền đề vững chắc cho công tác kiểm tra của Đảng thời gian qua. Việc hình thành một hệ thống thể chế đồng bộ, cùng với sự quyết tâm chính trị cao độ của Trung ương mà đứng đầu là Tổng Bí thư Tô Lâm cũng là nhằm đập tan những luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch về công tác kiểm tra của Đảng.

Để hoàn thành mục tiêu của Đại hội XIII và chuẩn bị tốt cho Đại hội XIV, toàn Đảng cần tiếp tục kiên quyết, kiên trì, không ngừng đổi mới công tác kiểm tra của Đảng, đảm bảo mọi quyền lực đều được kiểm soát chặt chẽ, góp phần xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam ngày càng trong sạch, vững mạnh, xứng đáng với niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và rèn luyện.

_{(1) Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb CTQG Sự thật, Hà Nội 2021. tập 1, tr. 188; (2),(3),(4) https://ubkttw.vn/danh-muc/tin-tuc-thoi-su/hoi-nghi-toan-quoc-tong-ket-cong-tac-kiem-tra-giam-sat-cua-dang-nam-2024-trien-khai-nhiem-vu-nam-2025.html}