Thắng bằng phương pháp là nét độc đáo trong văn hóa quân sự Việt Nam. Con người và vũ khí là hai yếu tố cơ bản của chiến tranh, luôn được chúng ta giải quyết một cách hợp lý. Theo đó, trong tác chiến không coi nhẹ vai trò của vũ khí nhưng khẳng định vai trò quyết định của nhân tố con người, với ý chí quyết tâm và nghệ thuật quân sự độc đáo chiến tranh nhân dân, cốt lõi là phương pháp tác chiến có vai trò quyết định nhất. Đánh tiêu diệt nhưng không đánh có tính chất hủy diệt, không đánh vào các mục tiêu dân sự, khi kẻ địch bị bắt hoặc đầu hàng thì mở đường hiếu sinh, đó là văn hóa đánh giặc độc đáo Việt Nam.

Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Điện tử đã có cuộc trao đổi với Trung tướng, PGS, TS Trần Thái Bình, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược Quốc phòng.

Trung tướng Trần Thái Bình cho rằng, đây là một trong những nội dung cơ bản của nghệ thuật quân sự chiến tranh nhân dân Việt Nam, mà bản chất của nó chính là đề cao vai trò của nhân dân theo quan điểm toàn dân đánh giặc. Cơ sở văn hóa của nghệ thuật quân sự toàn dân đánh giặc bắt nguồn từ truyền thống yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất, sự cố kết cộng đồng, “chúng chí thành thành”, “cử quốc nghênh địch” - bản sắc riêng và bền vững, một giá trị văn hóa quân sự trường tồn của dân tộc Việt Nam.

Thời Lý - Trần đề cao tư tưởng “Vua tôi đồng lòng, anh em hòa thuận, cả nước góp sức", “phụ tử chi binh”. Nhà Lê coi trọng tinh thần đoàn kết dân tộc, “huynh đệ chi binh”. Nguyễn Trãi cho rằng: “Chở thuyền cũng là dân, lật thuyền cũng là dân”, đồng thời chỉ ra trong chiến tranh phải đoàn kết một lòng “Hòa nước sông chén rượu ngọt ngào” để tập hợp “Bốn phương manh lệ”. Tất cả đều nhằm phát huy cao nhất sức mạnh nơi dân, tạo thành sức mạnh tổng hợp đánh giặc, sức mạnh của toàn dân đánh giặc, với lực lượng vũ trang làm nòng cốt.

Cuối năm 1946, hưởng ứng Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch, quân và dân Hà Nội đã đứng lên chiến đấu chống thực dân Pháp xâm lược. (Ảnh tư liệu)

Trong thời đại Hồ Chí Minh, Đảng ta đã kế thừa và phát triển quan điểm toàn dân đánh giặc lên một tầm cao mới, như Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ Tịch: “Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước ". Quan điểm đó được thể hiện thành những phương thức hành xử văn hóa quân sự đặc sắc với đường lối quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân, vũ trang toàn dân, đánh giặc bằng sức mạnh của toàn dân tộc, sức mạnh quân sự là đặc trưng, lực lượng vũ trang làm nòng cốt.

--------------------------*****--------------------------

Trung tướng Trần Thái Bình phân tích: Quan điểm tác chiến của nhiều quốc gia trên thế giới là hết sức coi trọng sức mạnh của các phương tiện chiến tranh, đánh phá có tính hủy diệt các mục tiêu, gây thương vong lớn cho binh sĩ và dân thường của đối phương, tàn phá nặng nề địa bàn tác chiến. Thử nêu vài ví dụ, việc Quân đội Mỹ đem bom, đạn rải thảm ở chiến trường miền Nam, rải chất độc hóa học làm trơ trụi hàng vạn héc-ta rừng ở Tây Nguyên để lại hậu quả nặng nề; dùng máy bay B52 ném bom rải thảm hòng hủy diệt Hà Nội. Hay sự tàn sát dã man từ các hoạt động quân sự của quân đội Thành Cát Tư Hãn (Mông Cổ); sự đánh phá có tính chất hủy diệt cả con người và các công trình văn hóa của quân đội Đức Quốc xã trong chiến tranh thế giới lần thứ 2…. Liệu những hành động đó có thể được coi là hoạt quân sự có văn hóa?

Ở Việt Nam, trong các cuộc chiến tranh chống xâm lược, tổ tiên ta đã hết sức coi trọng dùng mưu kế lừa dụ, điều động địch, nổi tiếng như “kế thanh dã” cùng với thế trận “làng nước”, thế lợi của địa hình, thời tiết, thủy văn đẩy địch vào tình thế khốn quẫn, bị sát thương, tiêu hao, sa lầy, suy yếu, tạo thời cơ có lợi để phản công, tiến công giành thắng lợi quyết định. Như vậy, đánh địch bằng mưu kế, thế, thời đã được hình thành và phát triển trong quá trình chống giặc ngoại xâm của dân tộc, trở thành một trong những nét đặc sắc của nghệ thuật quân sự chiến tranh nhân dân Việt Nam và là văn hóa quân sự Việt Nam.

Kế thừa và phát triển truyền thống đánh giặc của dân tộc, trong quá trình chỉ đạo tiến hành chiến tranh cách mạng, Đảng ta luôn coi trọng dùng mưu để nghi binh, lừa địch, dùng kế để điều động địch theo ý định của ta, như Thượng tướng, GS Hoàng Minh Thảo đã khái quát: Mưu cao nhất là mưu lừa địch, kế hay nhất là kế điều địch, thế tốt nhất là thế chia cắt địch, thời đẹp nhất là lúc địch ít phòng bị. Đại tướng Nguyễn Chí Thanh chỉ đạo: “Bám thắt lưng địch mà đánh” nhằm hạn chế chỗ mạnh, khoét sâu chỗ yếu của địch để đánh địch. Đặc biệt đã phát triển khá hoàn chỉnh thế trận chiến tranh nhân dân Việt Nam, đó là sự kết hợp chặt chẽ các thế trận chính trị, kinh tế, quân sự, ngoại giao. Riêng thế trận quân sự đã phát triển hết sức đa dạng, phong phú, thế đánh rộng khắp, thế cài xen kẽ, thế đánh hiểm cùng với thế trận chiến dịch, chiến lược tiến công, tạo ra thế trận có lợi và đánh địch trên thế trận có lợi ấy ở những thời cơ quyết định, liên tục đẩy địch vào thế bị động, bị sát thương, tiêu hao, suy yếu, sa lầy và thất bại. Đó là sự kết hợp chặt chẽ các yếu tố lực, thế, thời, mưu để đánh giặc trong văn hóa quân sự Việt Nam.

Ảnh trên bên trái: "Đội quân tóc dài" biểu tình phản đối đế quốc Mỹ trong thời gian diễn ra phong trào Đồng Khởi. (Ảnh: TTXVN)

Ảnh trên bên phải: Nữ tướng Nguyễn Thị Định nói chuyện thân mật với các nữ đại biểu dự Đại hội Anh hùng - Chiến sĩ thi đua miền Nam lần thứ 2 (9-1967). (Ảnh: TTXVN)

Ảnh dưới bên trái: "O du kích nhỏ" Nguyễn Thị Kim Lai áp giải một phi công Mỹ bị bắt vào năm 1965. (Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia)

Ảnh dưới bên trái: Hai nữ chiến sĩ phòng không tại Hậu Lộc, Thanh Hóa đang điều khiển súng phòng không để bắn máy bay. (Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia)

Nghệ thuật kết hợp đánh tiêu hao trên diện rộng với đánh tiêu diệt có trọng điểm. Trong các thiết chế văn hóa của dân tộc Việt Nam, thiết chế văn hóa làng xã có vai trò là nền gốc cho sự hình thành các mối quan hệ cơ bản của xã hội và tổ chức hoạt động quân sự của dân tộc. Con người Việt Nam, dù ở đâu cũng gắn bó với làng xã, thôn, bản nhất định với những bản sắc riêng. Ở đó mọi người đoàn kết, gắn bó với nhau, cùng nhau xây dựng và đấu tranh bảo vệ quê hương, đất nước, viết nên truyền thống kiên cường, bất khuất “giặc đến nhà đàn bà cũng đánh”, “ra ngõ gặp anh hùng”. Đó chính là giá trị văn hóa của các hoạt động chiến đấu của các lực lượng tại chỗ, tại địa phương.

Đại tướng Nguyễn Chí Thanh (ngoài cùng, bên phải) nghe báo cáo tình hình trên chiến trường tại Bộ chỉ huy Miền, năm 1966. (Ảnh tư liệu)

Đánh du kích, đánh sâu, đánh hiểm, đánh rộng khắp, đánh thường xuyên, liên tục bằng nhiều hình thức và cách đánh thích hợp, tiêu diệt bộ phận, sát thương, tiêu hao rộng rãi làm cho kẻ địch suy yếu, sa lầy tạo điều kiện thuận lợi cho đánh tiêu diệt lớn ở các trọng điểm, thực hiện nghệ thuật quân sự "lấy nhỏ thắng lớn”, “lấy ít địch nhiều”, “lấy đoản binh thắng trường trận”, đó là văn hóa quân sự ở các địa phương. Đánh tiêu diệt, nhất là đánh tiêu diệt về chiến dịch, chiến lược là quy luật giành thắng lợi trong chiến tranh, chỉ có đánh tiêu diệt về chiến dịch, chiến lược mới tạo ra đột biến về chiến dịch, chiến lược dẫn đến kết thúc chiến tranh. Với Việt Nam, luôn quán triệt quy luật đánh tiêu diệt, nhưng khẳng định đánh tiêu diệt chứ không đánh hủy diệt, đánh tiêu diệt có trọng điểm, có lựa chọn, đó cũng là văn hóa quân sự Việt Nam.

Trong lịch sử chiến tranh và nghệ thuật quân sự của dân tộc, hầu hết các cuộc chiến tranh chống giặc ngoại xâm, chúng ta đều coi trọng tiến hành các trận đánh, chiến dịch tiêu diệt lớn quân xâm lược ở các trọng điểm để kết thúc chiến tranh. Chúng ta đánh tiêu diệt bằng sức mạnh tổng hợp với thế trận và thời cơ có lợi, do vậy, có những nơi không cần đánh thì không đánh, kẻ địch tự tan rã, nơi nào mà dùng biện pháp khác giành được thắng lợi thì triệt để áp dụng nhằm hạn chế đổ máu. Coi trọng đánh vào ý chí của quân xâm lược, giữ gìn tính mạng và tài sản của nhân dân, hạn chế đến mức thấp nhất sự tàn phá các công trình kiến trúc, công trình văn hóa, cơ sở hạ tầng. Kiên quyết tiêu diệt những kẻ cầm đầu, ngoan cố, nhưng khi kẻ địch đã thất thế thì không đánh.

--------------------------*****--------------------------

Theo Trung tướng Trần Thái Bình, giá trị cốt lõi của văn hóa Việt Nam là chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa nhân đạo, nhân văn, vì vậy, ngay trong các hoạt động quân sự, chúng ta vẫn coi trọng kết hợp với các hình thức đấu tranh khác để hạn chế đổ máu.

Khi phải đương đầu với các thế lực hiếu chiến xâm lược, cùng với các hoạt động tác chiến, ông cha ta luôn coi trọng các hoạt động đấu tranh, nêu cao chính nghĩa, đánh vào lòng người; lợi dụng địa hình thiên hiểm để đánh địch, làm kế thanh dã, vườn không nhà trống kết hợp đánh chặn quân lương đẩy địch vào thế khốn quẫn, suy yếu, sa lầy. Đặc biệt rất coi trọng đấu tranh ngoại giao, mở đường hòa hiếu để đi đến thắng lợi lâu dài.

Ảnh trên cùng: Lãnh tụ Cuba Fidel Castro phất cao Lá cờ Bách chiến, Bách thắng lấp lánh Huân chương của đoàn Khe Sanh, Quân giải phóng Trị Thiên-Huế, trong chuyến thăm Quảng Trị năm 1973. (Ảnh: Nhân Dân)

Ảnh giữa bên trái: Tại Đại lễ đường (Bắc Kinh), các tầng lớp nhân dân Trung Quốc họp mít-tinh, chúc mừng việc ký kết Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam, năm 1973. (Ảnh: Nhân Dân)

Ảnh giữa bên phải: Xô Viết Tối cao Liên Xô ra tuyên bố lên án cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ ở Việt Nam, tiếp tục dành cho nhân dân Việt Nam sự giúp đỡ và ủng hộ cần thiết, tháng 12-1965. (Ảnh: Nhân Dân)

Ảnh dưới cùng: Nhân dân Lào họp trong hang núi ủng hộ Việt Nam đấu tranh giải phóng dân tộc. (Ảnh: Nhân Dân)

Trong lãnh đạo, chỉ đạo cách mạng nói chung và chỉ đạo chiến tranh nói riêng, Đảng ta luôn coi trọng kết hợp chặt chẽ các đòn đánh về quân sự với các hoạt động đấu tranh chính trị, kinh tế, văn hóa và ngoại giao. Nhất là đấu tranh chính trị, đặc biệt là tuyên truyền tính chính nghĩa, công tác binh địch vận làm tan rã hàng ngũ địch, kết hợp tiến công với nổi dậy của đông đảo quần chúng nhân dân. Đấu tranh trên mặt trận ngoại giao vạch trần tính chất phi nghĩa của cuộc chiến tranh do các thế lực hiếu chiến gây ra, tranh thủ sự đồng tình ủng hộ của dư luận tiến bộ trên thế giới.

“Trong đó, “vừa đánh, vừa đàm”, tạo điều kiện cho quân địch kết thúc cuộc chiến trong danh dự, đã là một trong những nét đặc sắc về nghệ thuật chỉ đạo và điều hành chiến tranh của Đảng ta. Hạn chế thấp nhất khả năng tổn thất về người và của, tiết kiệm binh lực mà vẫn đạt được thắng lợi, đó là tính nhân văn sâu sắc, vượt lên trên giá trị văn hóa thông thường trong nghệ thuật quân sự Việt Nam”, Trung tướng Trần Thái Bình nhấn mạnh.

Các cựu chiến binh cùng nhân dân Mỹ xuống đường biểu tình chống chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam. (Ảnh: Nhân Dân)

(còn nữa)

Bài 3: Nhân nghĩa-nét đặc sắc văn hóa quân sự Việt Nam