Cả nước đang tích cực chuẩn bị cho cuộc sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính chưa từng có. Dự kiến số đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã sau sắp xếp sẽ giảm còn một nửa so với hiện tại. Việc sáp nhập này không đơn giản là điều chỉnh địa giới hành chính, mà là chiến lược tái cấu trúc bộ máy, tối ưu hóa nguồn lực và mở ra không gian phát triển mới của các địa phương và cả nước.

Thực trạng ì ạch và tiềm năng bị lãng phí

Hành trình phát triển của nhiều địa phương hiện nay bộc lộ những bất cập lớn, đặt ra yêu cầu cấp thiết cho việc sáp nhập như một giải pháp chiến lược.

Tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Đà Nẵng và Tỉnh ủy Quảng Nam ngày 29-3-2025, Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng, mỗi địa phương đều đang tồn tại những vấn đề. Trong đó, Đà Nẵng đang đứng trước thách thức với nền kinh tế quy mô nhỏ, GRDP của Đà Năng chỉ chiếm 1,5% GDP của cả nước; chưa có nhiều tập đoàn lớn đầu tư; khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo đã được chú trọng nhưng chưa tạo thành động lực phát triển. Vai trò kết nối vùng của Đà Nẵng, đặc biệt là kết nối với Quảng Nam và các địa phương khác ở miền Trung chưa được phát huy đầy đủ. Quảng Nam cũng có những hạn chế, với 6 huyện miền núi đời sống người dân còn nhiều khó khăn. Tỷ lệ hộ nghèo còn cao, thiên tai bão lũ phức tạp, thường xuyên. Hạ tầng còn nhiều tồn tại. Chất lượng đội ngũ cán bộ còn hạn chế, nhất là vùng miền núi, nguồn nhân lực chất lượng cao chưa nhiều.

Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã thống nhất với các nội dung đề xuất của Bộ Chính trị và Đề án về phương án sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập cấp xã và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Ảnh: qdnd.vn

Với Đà Nẵng, sau 28 năm là thành phố trực thuộc Trung ương, đến nay vẫn chưa thể hiện được vai trò xứng tầm trong bức tranh kinh tế quốc gia. Năm 2021, thành phố Đà Nẵng không nằm trong tốp 10 địa phương đóng góp lớn nhất vào GDP cả nước. Đến năm 2022, tỷ lệ đóng góp chỉ đạt 1,31%, và từ 2022-2024, tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) đứng thứ 17, chiếm vỏn vẹn 1,5% GDP quốc gia. Những con số này không chỉ phản ánh quy mô kinh tế hạn chế mà còn bộc lộ sự yếu kém trong vai trò kết nối vùng với Quảng Nam và các tỉnh miền Trung.

Điều này này đặt ra một câu hỏi lớn: Liệu Đà Nẵng có thể bứt phá nếu vẫn bị kìm hãm bởi không gian hẹp và sự thiếu liên kết chiến lược với các địa phương lân cận? Thực tế, tiềm năng du lịch, cảng biển và công nghiệp của thành phố vẫn chưa được khai thác tối đa. Chẳng hạn, các dự án phát triển cảng Tiên Sa hay khu công nghệ cao Đà Nẵng tuy có tiến triển nhưng bị hạn chế bởi quy mô địa phương nhỏ, không đủ sức cạnh tranh với các cảng quốc tế lớn.

Phường Hải Vân (Đà Nẵng) gắn liền với di tích Hải Vân quan, là phường mới có nhiều đặc điểm thú vị. Ảnh: thanhnien.vn

Dải đất duyên hải miền Trung chiếm 1/3 chiều dài bờ biển của cả nước, với vị trí là mặt tiền của cả nước hướng ra Biển Đông, mặc dù có tiềm năng kinh tế biển to lớn nhưng từ bao đời nay, trừ một số đô thị lớn, 7 tỉnh duyên hải miền Trung vẫn là dải đất nghèo, ì ạch, thiếu liên kết, thậm chí cạnh tranh lẫn nhau đang là thực trạng mà các địa phương này đang phải đối mặt. Mỗi tỉnh có một khu kinh tế nhưng miền Trung vẫn nghèo, phải sắp xếp hoặc tìm ra cho được những “con sếu đầu đàn” để dẫn dắt và tạo nên động lực cho cả vùng đồng thời tránh những trùng lắp, xung đột lẫn nhau là cách mà nhiều chuyên gia kinh tế đề xuất.

TS Trần Du Lịch, Trưởng nhóm tư vấn phát triển Duyên hải miền Trung.

TS Trần Du Lịch, Trưởng nhóm tư vấn phát triển Duyên hải miền Trung phân tích: Cho tới nay, những “con sếu đầu đàn” chưa nhiều và ngay cả có những “con sếu đầu đàn” rồi thì việc tập hợp lực lượng vẫn còn hạn chế. Cần thiết phải có chính sách, động lực để phát triển kinh tế, giải quyết vấn đề ngàn đời là cái nghèo khổ của vùng Duyên hải miền Trung.

Cùng ý kiến trên, nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, sự phân mảnh hành chính đã tạo ra các “ốc đảo kinh tế” nhỏ lẻ, không tận dụng được lợi thế chiến lược của biển, đồng thời làm gia tăng sự bất bình đẳng giữa các vùng. Ví dụ, các khu kinh tế như Chu Lai (Quảng Nam) tuy có tiềm năng nhưng hoạt động manh mún, thiếu sự kết nối, dẫn đến hiệu quả kinh tế thấp hơn nhiều so với kỳ vọng. Thực tế này đặt ra thách thức lớn: Làm thế nào để biến tài nguyên biển thành động lực tăng trưởng nếu không có sự hợp nhất và quy hoạch đồng bộ? Hơn nữa, sự chậm trễ trong phát triển hạ tầng giao thông liên kết các tỉnh miền Trung, như đường ven biển 1A hay các cầu vượt biển, càng khiến tiềm năng logistics và thương mại biển không được khai thác triệt để.

Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng, hợp nhất Đà Nẵng và Quảng Nam - hai địa phương từng là một trong lịch sử - để tạo sức mạnh tổng hợp. “Ưu điểm, ưu thế của địa phương này hỗ trợ cho khó khăn của địa phương khác. Đà Nẵng - Quảng Nam mới không chỉ định vị cho mình là trung tâm kinh tế - xã hội của miền Trung, mà còn thể hiện vai trò tiên phong dẫn dắt các địa phương khác... Việc sáp nhập phải quy hoạch tổng thể phát triển cân bằng, không thể xảy ra tình trạng tập trung quá mức vào Đà Nẵng mà lại lãng quên tiềm năng quý báu của Quảng Nam”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Một góc TP Đà Nẵng. Ảnh: baochinhphu.vn

Ảnh trái: Một góc quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng hiện nay. Ảnh: tuoitre.vn. Ảnh phải: Trụ sở làm việc của các sở, ban, ngành TP Đà Nẵng mới sẽ đặt tại Trung tâm hành chính TP Đà Nẵng hiện nay. Ảnh: thanhnien.vn

Nhận định trên không chỉ có cơ sở lịch sử mà còn mang tính chiến lược, đòi hỏi sự tính toán kỹ lưỡng để tránh lặp lại sai lầm của các mô hình sáp nhập cơ học trong quá khứ, như trường hợp một số địa phương sau sáp nhập không giải quyết được vấn đề mất cân đối phát triển. Nếu không có quy hoạch rõ ràng, các khu vực nông thôn của Quảng Nam, nơi phụ thuộc vào nông nghiệp và du lịch cộng đồng, có thể bị bỏ quên, dẫn đến chênh lệch giàu - nghèo nội vùng, làm suy giảm sự ổn định xã hội.

Đánh giá thực tiễn và cơ sở khoa học cho chủ trương sáp nhập, các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, duy trì quá nhiều tỉnh nhỏ dẫn đến bộ máy cồng kềnh, tốn ngân sách, khó thu hút đầu tư lớn, đồng thời thiếu liên kết vùng, kìm hãm sự phát triển. Những mô hình này không chỉ gây lãng phí mà còn tạo ra sự bất bình đẳng giữa các địa phương giàu và nghèo, đặc biệt ở những vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa.

Lấy câu chuyện của Bắc Ninh làm ví dụ về không gian phát triển, TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cho rằng, Bắc Ninh muốn phát triển nữa cũng khó vì không còn không gian, vì vậy phải có sáp nhập, bảo đảm kinh tế của một nền kinh tế công nghiệp đang phát triển rất nhanh.

TP Hồ Chí Minh mới cần một quy hoạch tổng thể hướng đến sự phát triển toàn diện. Ảnh: thanhnien.vn

PGS, TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam phân tích thêm: Sự chia nhỏ hành chính cản trở hợp tác, giới hạn tầm nhìn, cần phá bỏ rào cản để tạo cấu trúc phát triển thống nhất.

TS Nguyễn Dũng Anh, Phó giám đốc Học viện Chính trị khu vực III bổ sung: Phát huy lợi thế của từng vùng, từng địa phương và từ việc phát huy lợi thế đó sẽ góp phần phân bổ nguồn lực cho phù hợp, tạo ra hiệu ứng lan tỏa từ cực tăng trưởng sẽ kéo theo sự phát triển của vùng sâu, vùng xa, miền núi.

Những tháng gần đây, câu chuyện sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, xã trở thành mối quan tâm của cả nước. Theo kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đây là những căn cứ để làm cơ sở, căn cứ khoa học trong sắp xếp. Trong số những căn cứ này, quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành, mở rộng không gian phát triển, phát huy lợi thế so sánh, đáp ứng yêu cầu phát triển đối với từng địa phương rất đáng chú ý.

Bày tỏ sự đồng tình với định hướng sáp nhập các địa phương, mở rộng không gian phát triển, tuy vậy, các chuyên gia và nhà nghiên cứu cho rằng nếu các địa phương vẫn giữ tư duy sáp nhập cơ học hoặc chỉ coi sáp nhập là giải bài toán hành chính thì không đúng với chủ trương và định hướng. Việc duy trì quá nhiều tỉnh khiến bộ máy hành chính trở nên cồng kềnh, tốn kém ngân sách trong khi nhiều tỉnh có quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế, khó thu hút đầu tư lớn và thiếu tính liên kết vùng.

Khu kinh tế Nhơn Hội (xã Nhơn Hội, thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định) dự kiến sẽ xây dựng khu trung tâm chính trị - hành chính khi sáp nhập tỉnh Gia Lai mới. Ảnh: dantri.com.vn

Yêu cầu tất yếu của sự phát triển, đột phá

Thành công của Hà Nội sau sáp nhập tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh (Vĩnh Phúc) và 4 xã của huyện Lương Sơn (Hòa Bình) vào năm 2008 là minh chứng sống động cho tính khoa học và thực tiễn của chủ trương. Trước sáp nhập, Hà Nội đối mặt với không gian chật hẹp, hạn chế khả năng lan tỏa kinh tế ra vùng lân cận. Sau gần 17 năm điều chỉnh địa giới hành chính, kinh tế - xã hội Thủ đô có bước phát triển vượt bậc. Đặc biệt, điểm sáng kinh tế Thủ đô còn thể hiện rõ nét trong lĩnh vực quy hoạch, xây dựng và phát triển đô thị.

Thành phố Hà Nội sắp xếp 526 đơn vị hành chính cấp xã để hình thành 126 đơn vị hành chính cấp xã mới, sau sáp nhập giảm 400 đơn vị. Ảnh: qdnd.vn

Một minh chứng cụ thể như Khu công nghệ cao Hòa Lạc là khu công nghệ cao đầu tiên của cả nước với vai trò tiên phong dẫn dắt và lan tỏa không chỉ cho Hà Nội mà cho cả vùng về khoa học, công nghệ. Nếu không sáp nhập với Hà Tây thì Hà Nội khó có được không gian đủ rộng rãi làm vườn ươm cho các doanh nghiệp công nghệ cao và một loạt trường đại học, nhất là khi hiện nay Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là một mục tiêu quan trọng mà Đảng đang hướng tới.

TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội.

TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội nhận định: Rõ ràng sáp nhập Hà Nội và Hà Tây đã tạo không gian kinh tế cho cả vùng. Hà Nội là đầu tàu của cả vùng này nhưng Hà Nội trước kia chỉ có không gian hạn hẹp nên không lan tỏa ra được. Không gian phát triển của Hà Nội chính là động lực cho cả vùng Thủ đô.

Hiệu quả thực tiễn từ sáp nhập Hà Tây và Hà Nội được làm từ gần 17 năm trước và nhiều bài học kinh nghiệm quý giá cho việc sắp xếp, tổ chức lại các tỉnh, thành phố, địa phương hiện nay.

Thành công này không phải ngẫu nhiên mà dựa trên sự lãnh đạo sâu sát và đồng thuận của Đảng. Đồng chí Phạm Quang Nghị, Bí thư Thành ủy Hà Nội giai đoạn 2006-2016 nhấn mạnh: Tổ chức thực hiện quyết định ấy thành công phụ thuộc vào năng lực, phẩm chất chính trị, tinh thần trách nhiệm của rất nhiều người chứ không chỉ một người lãnh đạo, mặc dù vai trò người lãnh đạo là rất quan trọng. Dù quyết định đúng nhưng bên dưới chưa thông, chưa đồng lòng nhất trí thì rất khó thành công.

PGS, TS Phùng Hữu Phú, Phó bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội giai đoạn 2001-2006.

Cùng quan điểm trên, PGS, TS Phùng Hữu Phú, Phó bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội giai đoạn 2001-2006 cho biết, trong quá trình hợp nhất đó thì Đảng bộ đã lãnh đạo rất chặt chẽ, sâu sát, tạo sự đoàn kết thống nhất và sớm phát huy được sức mạnh tổng hợp của cả Hà Nội và các vùng sáp nhập.

Quá trình này cho thấy, sự thành công của sáp nhập không chỉ phụ thuộc vào quy hoạch mà còn có cả việc huy động sự đồng thuận từ nhân dân và cán bộ, tránh tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”, hợp nhất mà không giải quyết được vấn đề dân sinh.

Thành công của Hà Nội nằm ở sự kết hợp giữa quy hoạch khoa học, thực thi hiệu quả và giám sát chặt chẽ, một bài học quý để áp dụng trong sáp nhập các địa phương khác, đặc biệt trong bối cảnh đất nước đang đối mặt với áp lực từ biến đổi khí hậu và cạnh tranh kinh tế toàn cầu. Hà Nội không chỉ mở rộng không gian mà còn chứng minh sáp nhập là công cụ để nâng cao hiệu quả quản lý, gần dân hơn, đúng với chủ trương “lấy dân làm gốc” của Đảng.

Quy hoạch bài bản sau sáp nhập là yếu tố quyết định. PGS, TS Võ Trí Hảo, thành viên Tổ tư vấn Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội, ví von: Lập quy hoạch cho một mảnh vườn 10.000 m² hiệu quả hơn nhiều so với 10 mảnh 1.000 m² riêng lẻ. Sáp nhập giúp giải quyết các nhiệm vụ phức tạp, mang lại thành công lớn, đặc biệt trong bối cảnh đất nước hướng tới chuyển đổi số và Cách mạng công nghiệp 4.0. Ông nhấn mạnh rằng, quy hoạch lớn không chỉ tối ưu hóa tài nguyên mà còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa, giúp các vùng phụ cận phát triển theo.

TS Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương.

TS Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, những thay đổi về bộ máy gần đây thể hiện quyết tâm, cam kết chính trị mạnh mẽ và thay đổi rất có hệ thống. Cùng với cách làm có sự đổi mới, thảo luận đi đến thống nhất thì quyết tâm mạnh mẽ từ Trung ương lan tỏa đến cơ sở đã tạo ra động lực mạnh mẽ cho công cuộc sáp nhập mang tính lịch sử này. “Tôi hy vọng những phát biểu chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm nhanh chóng thẩm thấu vào bộ máy Nhà nước”, TS Nguyễn Đình Cung nhấn mạnh.

Ngày 25-5-2025, Bộ Chính trị ban hành Kết luận số 157 về triển khai thực hiện các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính. Bộ Chính trị yêu cầu hoàn tất sắp xếp cấp xã trước 15-7, cấp tỉnh trước 15-8-2025; nghiêm cấm can thiệp nhân sự, xử lý nghiêm vi phạm (nếu có). Không gian phát triển mới được kỳ vọng sẽ phát huy tiềm năng, cơ hội, lợi thế cạnh tranh của các địa phương, phù hợp với điều kiện phát triển hiện nay. Cùng với đó, chính quyền gần dân hơn, sát dân hơn, giải quyết công việc của người dân nhanh hơn, thuận lợi hơn, mang lại hạnh phúc, ấm no cho nhân dân nhiều hơn.

Ảnh trái: Khu kinh tế Nhơn Hội (xã Nhơn Hội, thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định) dự kiến sẽ xây dựng khu trung tâm chính trị - hành chính khi sáp nhập tỉnh Gia Lai mới. Ảnh: dantri.com.vn. Ảnh phải: Sau sắp xếp, tỉnh Quảng Nam giảm còn 78 đơn vị hành chính cấp xã. Ảnh: baophapluat.vn

Bài học thực tiễn khẳng định rằng, với sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự đồng thuận của nhân dân, quá trình sáp nhập có thể trở thành đòn bẩy để các địa phương khác bứt phá, phù hợp với định hướng phát triển toàn diện và bền vững của đất nước. Điều này cũng đặt ra kỳ vọng rằng, đến cuối năm 2025, với sự lãnh đạo sát sao của Đảng, các địa phương sẽ bước vào một giai đoạn phát triển mới, thực hiện thắng lợi các mục tiêu mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra, góp phần nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế, vì lợi ích của nhân dân như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn.

Sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính là một bước đi chiến lược của Đảng, không phải phép cộng cơ học mà là quá trình tái cấu trúc toàn diện, dựa trên quy hoạch khoa học, lợi thế vùng miền và sự lãnh đạo kiên định. Từ những bất cập đã và đang tồn tại ở hệ thống bộ máy hành chính hiện nay đến thành công của các địa phương thực hiện sáp nhập, chủ trương sắp xếp, tinh gọn bộ máy hành chính đã chứng minh tính cấp thiết và hiệu quả.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và Cách mạng công nghiệp 4.0, sáp nhập còn là cơ hội để Việt Nam tận dụng tối đa tiềm năng nội tại, cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực, và xây dựng một nền hành chính hiện đại, hiệu quả.

Việc sáp nhập này không đơn giản là điều chỉnh địa giới hành chính, mà là chiến lược tái cấu trúc bộ máy, tối ưu hóa nguồn lực. Ảnh minh họa: vietnamnet.vn