Hành trình hơn 40 năm cống hiến cho nghệ thuật xiếc Việt Nam của Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Tống Toàn Thắng có lẽ được gói gọn trong cụm từ: "Như một câu chuyện cổ tích”. Khi đã trải qua tất cả thăng trầm và nếm trọn đắng cay ngọt bùi trong nghề, ông vẫn chưa tin trong gia đình mình có một nghệ sĩ xiếc.

Được truyền cảm hứng từ một người anh họ là một trong những lứa học sinh và diễn viên đầu tiên của xiếc chuyên nghiệp Việt Nam, cậu bé Tống Toàn Thắng ngày ấy đã luôn nhìn anh và những người bạn bằng một ánh mắt ngưỡng mộ. Ước mơ trở thành một nghệ sĩ xiếc được biểu diễn trên sân khấu và đặt chân đến nhiều nơi trên thế giới dần nhen nhóm trong cậu từ đó.

NSND Tống Toàn Thắng từng là một cậu bé nhút nhát và không có sức khỏe như bây giờ. Năm 12 tuổi (năm 1979), ông trúng tuyển cả Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc và Trung cấp Mỹ thuật. Đứng giữa hai lựa chọn, cậu bé ấy đã chọn xiếc để rèn luyện bản thân và quyết tâm theo đuổi đam mê đến cùng.

Ông đã dành 5 năm tuổi trẻ khổ luyện ở Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc và nhiều năm đằng đẵng sau này, đổ mồ hôi, công sức, nước mắt và cả máu chỉ để rong ruổi nghề diễn viên xiếc. Có thể nói, cả cuộc đời cũng như sự nghiệp của NSND Tống Toàn Thắng đã dành trọn cho nghệ thuật xiếc.

Như cái kết đẹp của câu chuyện cổ tích kể về một người dám đương đầu với thử thách để chạm tới ước mơ, cậu bé nhút nhát năm ấy nay đã được trở thành “ông vua xiếc Việt”, "hoàng tử trăn”, được lưu diễn trên khắp thế giới và trở về với tâm nguyện phát triển nghệ thuật xiếc trong nước với nhiệm vụ mới: Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam.

Trên hành trình làm nghệ thuật và từng trải qua hầu hết các vị trí tại Liên đoàn, NSND Tống Toàn Thắng cũng nhiều lần phải đối mặt với những áp lực để có thể tiếp tục duy trì và truyền ngọn lửa tình yêu với sân khấu cho các nghệ sĩ trẻ.

Đối với hầu hết các loại hình nghệ thuật, không riêng ngành xiếc Việt Nam, phát triển nguồn nhân lực là một bài toán khó, bởi tính đặc thù của nghệ thuật xiếc: Nguy hiểm và bấp bênh. Hiện nay, nguồn nghệ sĩ tại Liên đoàn Xiếc Việt Nam phụ thuộc nhiều vào Trường Trung cấp Nghệ thuật Xiếc, trong khi đó, đối tượng thi tuyển vào ngành xiếc ngày càng hạn chế.

Không chỉ vậy, mức thù lao của nghệ sĩ xiếc cũng là rào cản lớn đối với những người trẻ muốn theo đuổi bộ môn nghệ thuật này. Xiếc là một loại hình nghệ thuật đặc thù, tất cả các nghệ sĩ phải dùng cường độ cao trong hoạt động nghệ thuật. Tuy vậy, lương khởi điểm của những nghệ sĩ xiếc khi vừa ra trường rất thấp. Đối với những người nghệ sĩ chuyên nghiệp, tiền thù lao là 200 nghìn đồng/buổi. NSND Tống Toàn Thắng tâm sự: “Sau những năm dịch bệnh, tưởng chừng như không thể vực lên được, nghệ sĩ xiếc đã tìm ra sự sinh tồn bằng cách phải làm nhiều công việc để lấy thu nhập. Giai đoạn đó thực sự rất bất lực”.

Khó khăn của người lãnh đạo như NSND Tống Toàn Thắng là phải tìm ra giải pháp, lan tỏa tình yêu nghề để giúp vực dậy các nghệ sĩ sau khoảng thời gian đó. Ngay khi nhận vị trí Giám đốc (năm 2023), NSND Tống Toàn Thắng đã đặt ra tiêu chí rõ ràng cho toàn bộ đơn vị là nâng cao đời sống cho các nghệ sĩ. “Không có gì giữ chân và làm cho các nghệ sĩ yên tâm bằng cách phải tìm ra thị trường. Chúng tôi phải tăng số lượng buổi diễn lên. Bắt buộc phải chuyển đổi tư duy, tìm ra các phân khúc với nhiều nội dung, chương trình mới để thu hút sự quan tâm, tò mò của khán giả”, ông chia sẻ.

Ngoài việc nâng cao đời sống cho nghệ sĩ, gieo cho họ sự đam mê với nghề, NSND Tống Toàn Thắng còn chú trọng đào tạo, tìm ra nguồn nghệ sĩ để dàn dựng những tiết mục trình độ cao phục vụ cho các cuộc thi quốc tế. Đó là cơ hội để giúp các nghệ sĩ ký kết hợp đồng với nước ngoài. Luôn tìm cách để nâng cao vị thế của người nghệ sĩ, giúp họ có cơ hội tỏa sáng trên bầu trời nghệ thuật xiếc, chính là mong muốn và định hướng của NSND Tống Toàn Thắng.

Từ người nghệ sĩ đến người đạo diễn rồi hiện tại là người đứng đầu cả một đơn vị, đó là một chặng đường dài. Chặng đường ấy có những khó khăn, vất vả mà đòi hỏi NSND Tống Toàn Thắng phải có những sự thay đổi trong tư duy và nhận thức về sáng tạo nghệ thuật.

“Khi là một diễn viên thì “cái đầu thảnh thơi lắm”, bởi chỉ cần tập trung vào việc rèn luyện để đạt được những trình độ kỹ thuật trên sân khấu, dùng tài năng và cảm xúc chinh phục khán giả. Sau một khoảng thời gian ngắn thăng hoa, người nghệ sĩ lại quay trở về trạng thái bình thường, không phải suy nghĩ nhiều”.

Còn với cương vị là Giám đốc Liên đoàn Xiếc, bắt buộc phải có tầm nhìn xa hơn, ứng với vị trí của mình. Tính gương mẫu, tạo ra sự đoàn kết gắn bó giữa anh em đồng nghiệp được NSND Tống Toàn Thắng đặt lên hàng đầu. Ông luôn tâm niệm, phải làm sao lan tỏa được năng lượng yêu nghề, truyền lại những kinh nghiệm cho các thế hệ, đồng nghiệp, đặc biệt là các bạn trẻ. Chính những điều đó đã xây dựng cho NSND Tống Toàn Thắng “một tâm thế, con mắt nhìn rộng hơn”.

Không chỉ vậy, là một người gắn bó sâu sắc với Liên đoàn, NSND Tống Toàn Thắng cho biết, trong hơn 10 năm trở lại đây, loại hình này đã có nhiều sự chuyển mình và sẽ tiếp tục đổi mới, đặc biệt là tính sân khấu trong nghệ thuật xiếc. Các vở diễn bây giờ không chỉ đơn thuần là những chương trình đơn giản, riêng lẻ, mà trong xiếc đã có những câu chuyện, những tích truyện dân gian, những vở diễn mang tính nhân văn.

Một dấu ấn quan trọng trên hành trình sáng tạo nghệ thuật của NSND Tống Toàn Thắng là vở diễn “Hà Nội của những giấc mơ” do ông đạo diễn năm 2017. Bằng hàng loạt chùm hoạt cảnh, vở diễn đã khắc họa thành công một trang sử thi về Hà Nội bằng ngôn ngữ xiếc. Chương trình đã được diễn tại Nhà hát Lớn với sự hiện diện của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Đây là minh chứng cho thấy “nghệ thuật xiếc đang được nâng lên một tầm cao mới”.

Gần đây, hòa chung trong không khí hướng về Đại lễ kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, NSND Tống Toàn Thắng đang thực hiện chương trình mang tên “Sống mãi với Điện Biên”. Khi thực hiện chương trình này, ông mong muốn khán giả Thủ đô được nhìn lại một sa bàn, một dấu mốc lịch sử về chiến thắng lừng lẫy năm châu của dân tộc. Chương trình sẽ tái hiện lại những bức tượng đài của các anh hùng trong Chiến dịch Điện Biên Phủ như anh hùng Tô Vĩnh Diện, anh hùng Bế Văn Đàn. Bằng tài năng, cảm xúc, bằng sự hóa thân của các nghệ sĩ xiếc vào từng hoạt cảnh, “Sống mãi với Điện Biên” dẫn dắt khán giả đi từ bức tranh tươi sáng về cuộc sống bình yên của đồng bào Tây Bắc, chuyển sang tái hiện trận chiến quyết liệt trên đồi Him Lam. Và khi các nghệ sĩ xiếc hóa thân thành các chiến sĩ Điện Biên cầm lá cờ Tổ quốc phấp phới tung bay trên nóc hầm De Castries thì cũng là lúc giai điệu “Giải phóng Điện Biên” cất lên. Với một lực lượng diễn viên hùng hậu, hơn 60 người, chương trình hứa hẹn giúp khán giả có thể nhìn lại những trang sử hào hùng bằng ngôn ngữ xiếc trong Rạp xiếc Trung ương.

Là một người đã được sống trong thời đại hoàng kim của loại hình nghệ thuật này cho đến khi chứng kiến thời thế đổi thay như hiện tại, NSND Tống Toàn Thắng khẳng định nghệ thuật xiếc sẽ không bị lãng quên.

Khi đất nước hội nhập và ảnh hưởng của công nghệ ngày càng sâu rộng, đã tạo ra những thách thức nhưng cũng mang lại nhiều cơ hội. Khán giả có thể lựa chọn rất nhiều hình thức giải trí trên không gian mạng nhưng đó là giải trí về thị giác. Tính hành động và thực tế trên sân khấu thì chỉ ngồi trong rạp xiếc, khán giả mới có được những cảm xúc mạnh mẽ. Tính tương tác của nghệ thuật xiếc tạo cho khán giả những sự hấp dẫn, làm cho khán giả như cùng thăng hoa với nghệ sĩ trên sân khấu.

Ngày nay, nghệ thuật không chỉ là nghệ thuật, mà nghệ thuật có rất nhiều phụ trợ, nhiều lực hợp sức với nhau để tạo ra trường cảm xúc mới cho người xem. Khán giả bây giờ cũng không chỉ đơn thuần là xem nghệ sĩ biểu diễn mà khán giả còn có thể cảm nhận được sự tương tác của công nghệ. Công nghệ kết hợp với con người tạo ra những trường cảm xúc khác nhau, đưa người xem vào một không gian ảo, với những hành động thực tế, tài năng thật của các nghệ sĩ.

Để làm được điều đó, cần có sự đầu tư của Nhà nước, của các doanh nghiệp. Phải có đầu tư thì nghệ thuật nước nhà mới có thể bắt kịp được với thời đại. Vì vậy, ngoài việc nâng cao kỹ năng của người nghệ sĩ, thì ứng dụng công nghệ, đầu tư mạnh mẽ về cơ sở hạ tầng là yếu tố cốt lõi để không bị lạc hậu.

Thật may mắn khi Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã nhận được sự quan tâm, chú trọng đầu tư phát triển từ Nhà nước và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Hiện nay, Liên đoàn có một khu phụ trợ mới, một không gian biểu diễn sân khấu vuông với khoảng 300 chỗ ngồi. Sự đầu tư này vừa là thuận lợi nhưng cũng là thách thức để Liên đoàn Xiếc phải không ngừng sáng tạo ra những chương trình biểu diễn đẳng cấp, để phục vụ nhóm khán giả thuộc phân khúc cao cấp hơn. “Và chỉ mong, khi nhận được đầu tư chúng tôi sẽ vững tâm, sẽ tiếp tục duy trì phát triển nghệ thuật xiếc Việt Nam một cách bền vững và mạnh mẽ đương đầu với những thách thức của xã hội”, NSND Tống Toàn Thắng chia sẻ.

Bên cạnh đó, NSND Tống Toàn Thắng cũng muốn nhắn nhủ tới các bạn trẻ đang mong muốn theo con đường nghệ thuật này. Nghệ thuật xiếc có những thăng hoa, những cảm xúc, có những điều phi thường tưởng chừng như không thể. Khi tài năng của người nghệ sĩ được tỏa sáng trên đấu trường quốc tế, được khán giả thế giới hâm mộ, “đó là niềm hạnh phúc vô bờ bến”.

Không chỉ viết nên câu chuyện cổ tích của chính cuộc đời mình, NSND Tống Toàn Thắng còn đã, đang và sẽ tiếp tục chắp cánh cho những ước mơ bay cao trên bầu trời nghệ thuật xiếc. Hy vọng Việt Nam sẽ có nhiều hơn những nghệ sĩ xiếc như ông, vén màn cổ tích bước ra hòa vào đời sống mà vẫn không quên theo đuổi hoài bão của mình, để sân khấu xiếc mãi sáng đèn.