Vào những ngày này 70 năm trước, Đảng, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ kháng chiến Lào phối hợp mở Chiến dịch Thượng Lào giành thắng lợi. Chiến thắng Thượng Lào 1953 đã mở rộng địa bàn đứng chân cho lực lượng kháng chiến Lào, nối liền vùng giải phóng và tạo thế chiến lược có lợi cho cách mạng hai nước Việt Nam-Lào; góp phần tạo nên biểu tượng cao đẹp của tình đoàn kết chiến đấu đặc biệt Việt Nam-Lào, Lào-Việt Nam trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc; đồng thời, để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và Hoàng thân Souphanouvong. Ảnh: TTXVN.

Thượng Lào là một địa bàn chiến lược quan trọng, được coi là hậu phương an toàn của thực dân Pháp. Sau thắng lợi trên chiến trường Tây Bắc 1952, vùng giải phóng của cách mạng Việt Nam được mở rộng tới sát Thượng Lào, tạo điều kiện thuận lợi cho cách mạng hai nước đẩy mạnh phối hợp tiến công địch. Nhận thấy nguy cơ có thể mất Thượng Lào, đầu năm 1953, tướng R.Salan, Tư lệnh quân Pháp ở Đông Dương quyết định đặt Thượng Lào dưới quyền chỉ huy của Bộ chỉ huy quân đội Pháp ở Bắc Đông Dương, chia chiến trường Thượng Lào thành hai khu vực phòng thủ là Mê Kông và Trấn Ninh, trong đó tập trung xây dựng Sầm Nưa thành một tập đoàn cứ điểm kiên cố, tương tự tập đoàn cứ điểm Nà Sản ở Tây Bắc Việt Nam, coi đó là khu vực quan trọng trong hệ thống phòng thủ nhằm ngăn chặn hoạt động phối hợp của cách mạng hai nước Việt Nam, Lào.

Ảnh 1: Gặp gỡ giữa quân tình nguyện Việt Nam và bộ đội Pa-thét Lào trong chiến dịch Thượng Lào (tháng 4-1953). Ảnh 2: Lễ kết nghĩa giữa bộ đội Việt Nam và bộ đội Lào trong chiến dịch Thượng Lào, năm 1953. Ảnh 3: Bộ đội chuẩn bị bộc phá cho trận đánh trong chiến dịch Thượng Lào, năm 1953. Ảnh 4: Liên quân Việt-Lào tiến vào giải phóng Sầm Nưa, tỉnh Hủa Phăn, tháng 4-1953.

Trước âm mưu và hoạt động của địch, cuối tháng 1-1953, Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam đã đánh giá: Mặc dù địch đã tăng cường phòng thủ, nhưng vùng Thượng Lào vẫn là chỗ yếu và sơ hở của địch. Do ở xa, khả năng tăng viện, tiếp tế khó khăn và dễ bị chia cắt, nên tinh thần binh lính Phái hữu Lào yếu kém, khả năng chiến đấu thấp. Tại hội nghị, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Cho đến nay, chúng ta giúp kháng chiến Miên-Lào chưa đúng mức. Từ nay chúng ta phải cố gắng giúp hơn nữa. ta phải nhận rõ rằng: Hai dân tộc anh em Miên-Lào được giải phóng, thì nước ta mới được giải phóng thật sự và hoàn toàn”.

Cảnh trong phim "Ký ức Thượng Lào" do Điện ảnh Quân đội nhân dân thực hiện.

Trên cơ sở đó, Tổng Quân ủy thông qua phương hướng mở Chiến dịch Thượng Lào, phối hợp với quân và dân Lào tiến công địch ở Sầm Nưa, nhằm tiêu diệt một bộ phận sinh lực địch, giải phóng đất đai, xây dựng căn cứ đứng chân cho cách mạng Lào, buộc địch phải phân tán lực lượng đối phó, tạo điều kiện thúc đẩy cách mạng hai nước, đồng thời rèn luyện cho bộ đội cách đánh tập đoàn cứ điểm. Ngày 3-2-1953, Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ Kháng chiến Lào quyết định phối hợp mở Chiến dịch Thượng Lào.

Do tính chất và tầm quan trọng của chiến dịch đối với sự nghiệp kháng chiến của hai dân tộc, Đảng, Chính phủ, Quân đội hai nước Việt Nam, Lào đã thống nhất quyết tâm huy động một lực lượng lớn các đơn vị tham gia. Phía Việt Nam gồm Đại đoàn 308 (3 trung đoàn), Đại đoàn 312 (2 trung đoàn), Đại đoàn 316 (1 trung đoàn) tiến công địch trên hướng chủ yếu (Sầm Nưa); Đại đoàn 304 (3 trung đoàn) tiến công địch ở hướng thứ yếu (Xiêng Khoảng) và Trung đoàn 148 tiến công địch ở hướng phối hợp (lưu vực sông Nậm Hu), cùng các đơn vị binh chủng, các đoàn Quân tình nguyện Việt Nam đang hoạt động tại Thượng Lào.

Lực lượng vũ trang cách mạng Lào có 5 đại đội và hàng nghìn dân quân du kích các tỉnh trong địa bàn chiến dịch. Bộ chỉ huy chiến dịch gồm: Phía Việt Nam có Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chỉ huy trưởng; đồng chí Nguyễn Chí Thanh, Chủ nhiệm Chính trị; Thiếu tướng Hoàng Văn Thái, Tham mưu trưởng; đồng chí Trần Đăng Ninh, Chủ nhiệm Cung cấp. Phía Lào có Hoàng thân Souphanouvong, Thủ tướng Chính phủ kháng chiến Lào; Kaysone Phomvihane, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Lào; Singkapo Sikhodchounlamaly, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Lào; Ma Khaykhamphithoun, Bí thư Tỉnh ủy Sầm Nưa.

Phía Việt Nam có Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chỉ huy trưởng; đồng chí Nguyễn Chí Thanh, Chủ nhiệm Chính trị; Thiếu tướng Hoàng Văn Thái, Tham mưu trưởng; đồng chí Trần Đăng Ninh, Chủ nhiệm Cung cấp. Ảnh trích trong phim "Ký ức Thượng Lào" của Điện ảnh Quân đội nhân dân.

Phía Lào có Hoàng thân Souphanouvong, Thủ tướng Chính phủ kháng chiến Lào; Kaysone Phomvihane, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Lào; Singkapo Sikhodchounlamaly, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Lào; Ma Khaykhamphithoun, Bí thư Tỉnh ủy Sầm Nưa.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp (người thứ 3 từ trái sang), đồng chí Souphanouvong (người thứ 4 từ trái sang) và các cán bộ Quân đội Việt -Lào bàn bạc kế hoạch trong chiến dịch Thượng Lào, năm 1953

Đặc biệt, để bảo đảm hậu cần chiến dịch, hội đồng cung cấp mặt trận được tổ chức thành hệ thống từ Trung ương đến các liên khu, tỉnh. Hội đồng cung cấp Trung ương do đồng chí Phạm Văn Đồng, Phó thủ tướng Chính phủ làm Chủ tịch; đồng chí Nguyễn Văn Trân, Tổng Thanh tra Chính phủ làm Phó chủ tịch.

Với sự chuẩn bị tích cực, chủ động và tinh thần, ý chí quyết tâm cao, Chiến dịch Thượng Lào diễn ra từ ngày 13-4 đến ngày 3-5-1953. Sau 3 tuần vận động tiến công, truy kích địch, ta đã loại khỏi vòng chiến đấu khoảng 2.800 quân địch (1/5 tổng số quân địch ở Lào), đánh tan 3 tiểu đoàn và 3 đại đội ở Sầm Nưa, 8 đại đội ở khu vực sông Nậm Hu và hàng trăm địch ở mặt trận Đường số 7 - Xiêng Khoảng; giải phóng 5 vị trí và bức rút 25 vị trí khác; giải phóng khoảng 40 nghìn km², gồm toàn bộ tỉnh Sầm Nưa, một phần tỉnh Xiêng Khoảng và một số huyện dọc sông Nậm Hu thuộc các tỉnh Luông Pha Băng và Phông Sa Lỳ.

Thắng lợi của Chiến dịch Thượng Lào 1953 là thắng lợi của tinh thần quốc tế vô sản cao cả, thắng lợi của sự phối hợp chiến đấu giữa Quân đội cách mạng và nhân dân hai nước Việt Nam, Lào. Thắng lợi đó tạo tiền đề cho sự phối hợp chiến đấu giữa quân đội và nhân dân hai nước ngày càng chặt chẽ, hiệu quả, đưa sự nghiệp kháng chiến chống thực dân Pháp của hai dân tộc vững bước tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn.

Ảnh trái: Quân dân Lào - Việt liên hoan mừng chiến thắng Thượng Lào, năm 1953.

Ảnh phải: Nhân dân Lào thăm hỏi và tặng quà bộ đội Việt Nam sau chiến thắng Thượng Lào, năm 1953.