Luật sư Phan Anh (1912-1990) sinh tại xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, trong một gia đình nhà Nho có truyền thống yêu nước. Ông là một trí thức lớn, được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt trọng đãi từ những ngày đầu thành lập nước, trong vai trò là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đầu tiên của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trong suốt cuộc đời hoạt động sôi nổi của mình, Luật sư Phan Anh được Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh trao nhiều trọng trách. Bằng trí tuệ, sự uyên bác, nhiệm vụ nào ông cũng tận tâm, tận lực, tận tụy phục vụ đất nước và để lại những dấu ấn quan trọng.

Thân thế và sự nghiệp

Luật sư Phan Anh sinh năm 1912, tại làng Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, một vùng quê có tiếng là “địa linh nhân kiệt” và rất giàu truyền thống trung quân ái quốc.

Thuở ấu thơ sống bên cha - cụ đồ Phan Điện, Luật sư Phan Anh trải qua cuộc sống gian nan, được “nghiền ngẫm tiếng Việt, tiếng Trung, chuyên chú văn hóa phương Đông”. Vừa chớm lớn, được cha cho thoát ly, rèn tiếng Pháp, tiếp cận tri thức phương Tây.

Luật sư Phan Anh thời trẻ.

Trước năm 1945: Năm 1937, Phan Anh tốt nghiệp Cử nhân Luật tại Trường Đại học Đông Dương. Năm 1940, sau khi về nước, Phan Anh làm thầy cãi ở tòa Thượng thẩm Hà Nội, tham gia bào chữa cho nhiều chiến sĩ Việt Minh. Cùng trong năm 1940, Luật sư Phan Anh cùng ông Vũ Đình Hòe, Vũ Văn Hiền thành lập Báo Thanh Nghị (1941-1945) với mong muốn đóng góp ý kiến trước quốc dân.

Sau khi Nhật đảo chính Pháp tại Đông Dương ngày 9-3-1945, Vua Bảo Đại mời ông và một số trí thức trẻ vào Huế để tham khảo ý kiến về việc Nhật “trao trả độc lập” cho Việt Nam và thành lập nội các mới. Sau đó ông được mời giữ chức Bộ trưởng Bộ Thanh Niên trong chính phủ Trần Trọng Kim. Thời gian này, ông có sáng kiến thành lập Đoàn Thanh niên Tiền tuyến (còn gọi là Thanh niên Phan Anh, Thanh niên Xã hội). Cùng thời điểm, ông là thành viên của Hội đồng soạn thảo Hiến pháp kiêm thuyết trình viên (theo Dụ số 6 ngày 30-6-1945) để soạn thảo một Hiến pháp cho nước Việt Nam mới (Đế quốc Việt Nam).

Luật sư Phan Anh thời trẻ.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945: Luật sư Phan Anh đã tham gia sáng lập Hội Liên hiệp quốc dân Việt Nam, làm Chủ tịch Ủy ban Kiến thiết quốc gia. Sau cuộc Tổng tuyển cử ngày 6-1-1946, Luật sư Phan Anh được mời làm Bộ trưởng Quốc phòng trong thành phần Chính phủ Liên hiệp Kháng chiến (thành lập ngày 2-3-1946). Ông giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Quốc phòng trong thời gian từ tháng 3 đến tháng 11-1946. Ông đã hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình cho tới khi bàn giao chức vụ này cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Đến tháng 7-1946, ông được Chính phủ giao giữ chức Tổng thư ký Phái đoàn Chính phủ Việt Nam (Trưởng đoàn là đồng chí Phạm Văn Đồng) đi dự Hội nghị Fontainebleau đàm phán với Chính phủ Pháp.

Sau Ngày Toàn quốc kháng chiến, 19-12-1946, ông tham gia kháng chiến chống Pháp suốt 9 năm (1946-1954).

Năm 1947, ông giữ chức Bộ trưởng Bộ Kinh tế, thành viên Hội đồng Quốc phòng Tối cao (năm 1949). Tháng 7-1954, ông là phái viên Phái đoàn Việt Nam tham dự Hội nghị Geneve.

Phó thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Văn Đồng (phải) và Luật sư Phan Anh trong thời gian dự Hội nghị Geneve (1954).

Sau năm 1954, ông liên tục giữ các chức vụ Bộ trưởng Bộ Công Thương, Bộ trưởng Bộ Thương nghiệp (từ tháng 9-1955 đến tháng 4-1958), Bộ trưởng Bộ Ngoại thương (từ tháng 4-1958 đến năm 1976) trong Chính phủ Việt Nam.

Tháng 6-1955, Luật sư Phan Anh (hàng đầu, bên phải) cùng ông Nguyễn Văn Huyên trong Đoàn đại biểu Chính phủ Việt Nam dự một cuộc tiếp tân tại Trung Quốc. Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi hàng phía sau.

Sau khi đất nước thống nhất, tại Đại hội I (2-1977) và Đại hội II (5-1983) của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật sư Phan Anh được cử làm Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Tháng 11-1988, tại Đại hội IV Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, ông được bầu làm Phó chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Luật sư Phan Anh liên tục là đại biểu Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam từ khóa II tới khóa VIII. Tại kỳ họp thứ nhất Quốc hội khóa VII (6-1981), ông được bầu làm Phó chủ tịch Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Luật sư Phan Anh còn có những hoạt động quan trọng trong ngành luật pháp nước ta. Ông cùng với Luật sư Nguyễn Mạnh Tường sáng lập Hội Luật gia Việt Nam, tham gia Ban Thường vụ Hội Luật gia quốc tế.

Ông cũng tham gia vào những hoạt động quốc tế. Từ năm 1976 đến năm 1986, ông giữ chức Chủ tịch Ủy ban Bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam và từ năm 1978 đến khi qua đời, ông là Phó chủ tịch Hội đồng Hòa bình thế giới, đồng thời là Chủ tịch nhóm Việt Nam trong tổ chức Liên minh Quốc hội thế giới (UIP).

Những đóng góp nổi bật

Trong giai đoạn là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, dù chỉ trong một thời gian ngắn, Bộ Quốc phòng do Luật sư Phan Anh làm Bộ trưởng đã lựa chọn được nhiều trí thức yêu nước, tuổi trẻ tài cao vào các vị trí quan trọng: Hoàng Đạo Thúy - Chính trị Cục trưởng; Phan Tử Lăng - Quân chính Cục trưởng; Vũ Văn Cẩn - Quân y Cục trưởng; Vũ Anh - Chế tạo Cục trưởng; Phan Phác - Quân huấn Cục trưởng; Lê Văn Chất - Quân pháp Cục trưởng...

Luật sư Phan Anh gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Khi nhận trọng trách Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Luật sư Phan Anh từng nói: “Tôi rất xúc động và cảm kích trước tấm lòng bao dung của Bác. Vì Bác đã không lấy việc tôi tham gia Chính phủ Trần Trọng Kim thân Nhật làm điều, mà vẫn cho tôi là một trí thức yêu nước và trọng dụng... Nhận trách nhiệm Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, tôi không phải nghĩ đến những công việc về chuyên môn quân sự, vì việc đó đã có anh Võ Nguyên Giáp. Nhiệm vụ của tôi là tập trung vào vấn đề chính trị nhằm đoàn kết trong, ngoài...”. (Trích sách “Luật sư Phan Anh”-Nhà xuất bản Công an nhân dân, năm 2011).

Với tài năng, trí tuệ, Phan Anh là một luật sư nổi tiếng, một trong những gương mặt trí thức quan trọng trong đội ngũ lãnh đạo của Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từ khi mới thành lập. Trưởng thành cùng cách mạng, nhà trí thức Phan Anh đã được Đảng, Bác Hồ giao nhiều trọng trách ở những giai đoạn lịch sử khác nhau. Ông đã có những đóng góp quan trọng trong xây dựng Hiến pháp năm 1946, Tổng thuyết trình viên trong Hội nghị Fontainebleau đàm phán với Chính phủ Pháp, xây dựng Tạm ước 14-9 giữa Việt Nam và Pháp, tham dự Hội nghị Geneve bàn về đình chiến ở Đông Dương. Từ một luật sư, ông đã trở thành chính khách của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, với 30 năm giữ cương vị Bộ trưởng của các bộ, 30 năm là đại biểu Quốc hội, thành viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, Phó chủ tịch Quốc hội khóa VIII. Học vấn uyên bác, tư duy logic, sự nhạy cảm về chính trị, tài năng, tâm hồn của một luật gia trong sáng là những yếu tố đã giúp ông trong hoạt động chính trị trong nước và quan hệ với chính khách nước ngoài.

Hình ảnh Luật sư Phan Anh tại Hội nghị Fontainebleau.

Luật sư Phan Anh đặc biệt quan tâm đến việc tập hợp đội ngũ luật gia Việt Nam phục vụ công cuộc xây dựng Nhà nước. Trong 35 năm lãnh đạo Hội Luật gia Việt Nam (1955 - 1990) trên cương vị Chủ tịch Hội, ông đã góp phần quan trọng đưa Hội, một tổ chức nghề nghiệp mang tính chính trị, xã hội sâu sắc của trí thức hoạt động trong lĩnh vực pháp luật từng bước trưởng thành, lớn mạnh, vị thế ngày càng được nâng cao ở trong nước và trên trường quốc tế.

Là Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam, Chủ tịch Ủy ban Bảo vệ Hòa bình của Việt Nam, Phó chủ tịch Hội đồng Hòa bình thế giới, ông còn được đánh giá là người góp phần xuất sắc vào phong trào đấu tranh bảo vệ hòa bình thế giới và xây dựng thế giới hòa bình đối thoại và hợp tác.

Sự ghi nhận của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đánh giá của quốc tế về luật sư Phan Anh

Ngày 2-3-1946, lúc 10 giờ sáng, tại Lễ công bố thành viên Chính phủ Liên hiệp Kháng chiến, khi giới thiệu thành phần Chính phủ, Bộ trưởng Quốc phòng, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: "Một thanh niên trí thức và hoạt động mà quốc dân đã từng nghe tiếng, ông Phan Anh".

--------------------------*****--------------------------

Đại tướng Võ Nguyên Giáp, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Phó thủ tướng, nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đánh giá: "... Anh Phan Anh, người trí thức yêu nước đã một lòng đi theo con đường của Bác Hồ và của Đảng Cộng sản Việt Nam”.

--------------------------*****--------------------------

Năm 1993, tại Đại hội Luật gia Việt Nam lần thứ VIII (tháng 5-1993), nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười khẳng định: "Trải qua thử thách của mấy thập kỷ chiến đấu chống ngoại xâm, đội ngũ luật gia chúng ta đã tỏ rõ bản lĩnh và năng lực của mình đối với công việc của đất nước cũng như trên trường quốc tế, góp phần làm sáng tỏ về mặt pháp lý cũng như chính nghĩa sáng ngời của cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam, chẳng những tranh thủ được sự đồng tình và ủng hộ rộng rãi của thế giới mà còn có những đóng góp cho sự phát triển của pháp luật quốc tế, nhất là khẳng định các quyền dân tộc cơ bản của Công pháp quốc tế hiện đại. Trên mặt trận đó, nổi lên tên tuổi của các luật gia tiêu biểu: Nguyễn Hữu Thọ, Phan Anh”.

--------------------------*****--------------------------

Vào ngày Luật sư Phan Anh tạ thế, Chủ tịch Hội đồng Hòa bình thế giới gửi điện đến Việt Nam. Bức điện có đoạn viết: “Ông Phan Anh đã đóng góp một cách xuất sắc cho Phong trào Hòa bình thế giới và giải trừ quân bị, phát triển độc lập dân tộc, chủ quyền lãnh thổ, nhân quyền, công lý xã hội. Là một luật gia thông thái, ông đã đóng góp vai trò quan trọng trong sự thúc đẩy của điều lệ và luật pháp. Ông đã bảo vệ diễn đàn quốc tế quan điểm phải làm cho luật pháp và dân chủ trở thành đồng nghĩa trong quan hệ quốc tế, qua đối thoại, chứ không qua đối đầu, bằng cách thiết lập một trật tự dân chủ mới, kinh tế mới”…

Chủ tịch Hội đồng Hòa bình Thế giới Romesh Chandra đã đánh giá: “Luật sư Phan Anh là người chỉ dẫn, người thầy - một biểu tượng của nhân dân Việt Nam anh hùng... Đấu tranh bảo vệ hòa bình thế giới… Xây dựng thế giới hòa bình đối thoại và hợp tác”.

Những hình ảnh hoạt động tiêu biểu của luật sư Phan Anh

Hình ảnh luật sư Phan Anh tại Hội nghị Geneve.

Hình ảnh Luật sư Phan Anh trong kháng chiến.

Hình ảnh Luật sư Phan Anh và các hoạt động với Hội đồng Hòa bình thế giới.

^{Thông tin tham khảo: Bộ trưởng Phan Anh (1946) (Cổng Thông tin điện tử Bộ Quốc phòng); Luật sư Phan Anh (1912-1990) (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Hồ Chí Minh); Sách "Phan Anh một niềm tự hào của tri thức Việt Nam"; Luật sư Phan Anh - Niềm tự hào của giới trí thức Luật gia Việt Nam (Truyền hình Quốc hội Việt Nam); Luật sư Phan Anh một lòng vì nước (Báo Quân đội nhân dân); Luật sư Phan Anh với tinh thần "nhân nhượng hưng quốc gia" (Báo Quân đội nhân dân); Luật sư Phan Anh hết mình phục sự đất nước và phục vụ nhân loại (Tạp chí điện tử Luật sư Việt Nam); Luật sư Phan Anh - người khai sinh Hội Luật gia Việt Nam (Báo Xây dựng); các thông tin, hình ảnh tư liệu tại trang web Quỹ Phan Anh.}