Từ một dân tộc thuộc địa đứng lên giành độc lập, Việt Nam hôm nay hiện diện như một đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế. Hành trình đi từ “phá bao vây, cấm vận” đến hội nhập sâu, phát triển bền vững, từ “đất nước bị chiến tranh tàn phá” đến mắt xích quan trọng của chuỗi cung ứng toàn cầu là minh chứng sống động cho giá trị của độc lập – tự chủ.

Trên nền tảng độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, đường lối đối ngoại của Việt Nam nhất quán phương châm: “Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế.” Hình ảnh “ngoại giao cây tre” – gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển – được lãnh đạo Đảng, Nhà nước nhiều lần nhấn mạnh, là cách khái quát súc tích về bản lĩnh đối ngoại Việt Nam: Kiên định nguyên tắc, linh hoạt phương pháp, đặt lợi ích quốc gia – dân tộc lên trên hết. Theo các học giả chính sách công, triết lý này giúp Việt Nam không “chọn bên” mà “chọn lẽ phải, công lý, luật pháp quốc tế”, tăng khả năng cân bằng chiến lược trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn gia tăng.

Việt Nam bước những bước dài, phản ánh thế (vị trí – uy tín) và lực (tiềm lực – năng lực) ngày càng tăng:

• Gia nhập ASEAN (1995) → từ “bạn trong khu vực” đến vai trò nòng cốt trong kiến tạo đồng thuận, chủ trì thành công các Năm ASEAN (2010, 2020).

• Gia nhập WTO (2007) → “tấm vé” vào sân chơi toàn cầu, thúc đẩy cải cách thể chế, chuẩn hóa luật chơi.

• Các FTA thế hệ mới: CPTPP (hiệu lực với Việt Nam 2019), EVFTA (2020), RCEP (2022) → mở không gian thị trường đa lục địa, đồng thời đặt ra tiêu chuẩn cao về cải cách.

• Đóng góp Liên hợp quốc: Ủy viên không thường trực HĐBA (2008–2009, 2020–2021); tham gia gìn giữ hòa bình tại Nam Sudan, Cộng hòa Trung Phi, Abyei… → chuyển từ “đối tượng hỗ trợ” sang đối tác đóng góp giải pháp.

• Ngoại giao sự kiện: đăng cai APEC 2017, WEF ASEAN 2018, Thượng đỉnh Mỹ–Triều 2019… → nâng tầm Hà Nội/Việt Nam như điểm hẹn đối thoại quốc tế.

• Mạng lưới quan hệ đối tác chiến lược/đối tác chiến lược toàn diện với nhiều trung tâm quyền lực và kinh tế lớn (châu Á, châu Âu, châu Mỹ) → tạo “lưới an toàn chiến lược” và đòn bẩy phát triển. Các tổ chức quốc tế nhiều lần ghi nhận Việt Nam như một “câu chuyện phát triển thành công” của châu Á – nhờ tăng trưởng bền bỉ, ổn định vĩ mô, giảm nghèo mạnh mẽ, và năng lực hội nhập thể chế.

Tầm vóc quốc tế không chỉ đo bằng số lượng FTA hay chuyến thăm cấp cao, mà bằng độ sâu của lợi ích đan xen. Việt Nam chủ trương đa phương hóa, đa dạng hóa ở bốn tầng:

1. Láng giềng – khu vực: Củng cố đoàn kết ASEAN; thúc đẩy trật tự dựa trên luật lệ ở Biển Đông theo UNCLOS 1982; phát huy các cơ chế tiểu vùng Mekong.

2. Các đối tác chiến lược chủ chốt: Mở rộng hợp tác kinh tế – công nghệ – giáo dục – quốc phòng vì hòa bình với các nước lớn; giữ cân bằng lợi ích, tránh phụ thuộc đơn tuyến.

3. Đa phương toàn cầu: Chủ động, tích cực, đề xuất sáng kiến tại LHQ, APEC, ASEM…; tham gia những vấn đề “lợi ích chung” như biến đổi khí hậu, an ninh y tế, an ninh năng lượng, chuyển đổi số.

4. Kết nối doanh nghiệp – học thuật – xã hội dân sự: Đưa ngoại giao nhân dân và ngoại giao địa phương vào “mạch chính”, tạo nhiều cầu nối mềm bền vững. Một số nhà nghiên cứu quốc tế đánh giá, sức hấp dẫn của Việt Nam đến từ “mô hình độc lập tự chủ + hội nhập sâu + cải cách thể chế có kiểm soát”, giúp đối tác yên tâm đầu tư dài hạn và chia sẻ công nghệ.

Ảnh 1: Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam gặp gỡ Chủ tịch Đảng Nước Nga Thống nhất, Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Liên bang Nga Dmitry Medvedev, 2023. Ảnh 2: Lãnh đạo Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam và Hội Hữu nghị Việt Nam – Cuba giao lưu với Thủ tướng Cuba Manuel Marrero Cruz, 2022. Ảnh 3: Kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Hàn Quốc, 2022. Ảnh 4: Lễ ký Biên bản ghi nhớ hợp tác giữa Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam với các đối tác Uzbekistan, 2021.

Sức mạnh cứng (thể chế ổn định, quốc phòng-an ninh vững chắc, năng lực thực thi cam kết) tạo nền; sức mạnh mềm (văn hóa, con người, hình ảnh quốc gia, khả năng kể câu chuyện Việt Nam) tạo lực lan tỏa.

• Sức mạnh cứng: Kinh tế vĩ mô ổn định nhiều năm; hạ tầng kết nối khu vực cải thiện; chuỗi cung ứng dịch chuyển đã chọn Việt Nam là điểm đến sản xuất – lắp ráp chiến lược ở điện tử, thiết bị, dệt may, nông sản chế biến… Năng lực tham gia chuỗi giá trị cao hơn (linh kiện, R&D ứng dụng) đang được thúc đẩy.

• Sức mạnh mềm: Bản sắc “hòa hiếu, chân thành, trung thực, kiên định” cùng hình ảnh Việt Nam an toàn – thân thiện – giàu bản sắc; cộng đồng kiều bào rộng khắp; ngoại giao văn hóa (di sản UNESCO, ẩm thực, nghệ thuật đương đại) và ngoại giao thể thao góp phần định vị tích cực.

• Thương hiệu quốc gia: Khi nhà nước – doanh nghiệp – truyền thông – học thuật cùng kể câu chuyện đổi mới sáng tạo, xanh – số, bao trùm, tầm vóc Việt Nam được “đo” bằng chỉ số niềm tin của nhà đầu tư, du khách, học giả quốc tế.

Đại sứ quán Indonesia tại Việt Nam và Hội Hữu nghị Việt Nam - Indonesia tổ chức chương trình “Trải nghiệm và giới thiệu Batik truyền thống của Indonesia” vào ngày 31-5-2023 tại Hà Nội. Ảnh: Mai Anh, Hạnh Trần

Việt Nam kiên định tôn trọng Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Một số không gian Việt Nam đã và đang tạo dấu ấn:

• An ninh hàng hải và Biển Đông: Kiên trì lập trường UNCLOS 1982 là “khuôn khổ pháp lý cho mọi hoạt động trên biển”; ủng hộ COC hiệu lực, thực chất.

• Biến đổi khí hậu – chuyển dịch xanh: Tham gia cam kết phát thải ròng bằng “0” vào giữa thế kỷ; đẩy mạnh năng lượng tái tạo, giao thông xanh, kinh tế tuần hoàn.

• An ninh lương thực, y tế: Chuyển từ nhận hỗ trợ sang đóng góp kinh nghiệm và nguồn lực, ví dụ hỗ trợ khẩu trang, trang thiết bị y tế trong đại dịch; chia sẻ mô hình giảm nghèo, y tế cơ sở.

• Chuyển đổi số và quản trị công nghệ: Thúc đẩy “kết nối số bao trùm” ở ASEAN; hợp tác an toàn dữ liệu, kỹ năng số, nâng chuẩn an ninh mạng. Các nhà lãnh đạo nhiều lần khẳng định: Độc lập tự chủ là “bất biến”, hợp tác - hội nhập là “vạn biến”, nhưng mục tiêu tối thượng là hòa bình, ổn định, phát triển bền vững.

Việt Nam đi đầu trong các nỗ lực thúc đẩy hòa bình, ổn định, phát triển bao trùm và bền vững trên toàn cầu.

• Quan điểm chiến lược (từ các văn kiện Đảng và phát biểu công khai): “Độc lập, tự chủ gắn với đa phương hóa, đa dạng hóa; bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia – dân tộc trên cơ sở luật pháp quốc tế”.

• Về triết lý đối ngoại hiện đại (trao đổi với học giả chính sách): “Điểm mạnh của Việt Nam là khả năng nói chuyện được với tất cả, giữ cầu nối đối thoại. Nhưng để nâng tầm, phải chuyển từ "tham gia" sang "định hình" luật chơi trong các chủ đề mình có lợi thế”.

• Về ngoại giao kinh tế (ý kiến trong giới nghiên cứu phát triển): “Thập niên tới là "cửa sổ vàng" để Việt Nam leo bậc chuỗi giá trị. Công thức là: Thể chế thuận – hạ tầng số – nhân lực số – chuẩn xanh, đi kèm bảo đảm chuỗi cung ứng an toàn.” (Các ý kiến trên tổng hợp từ tham luận, phát biểu công khai và trao đổi chuyên gia trong nước – quốc tế; nội dung được biên tập ngắn gọn theo tinh thần chung, không làm sai lệch).

• Cạnh tranh chiến lược nước lớn: Nguy cơ “bị kẹt giữa các dòng chảy” nếu không duy trì cân bằng lợi ích và tự chủ công nghệ.

• Bẫy thu nhập trung bình: Yêu cầu bứt phá năng suất, chuyển từ gia công sang đổi mới sáng tạo.

• Biến đổi khí hậu, an ninh nguồn nước (đặc biệt Đồng bằng sông Cửu Long): Đòi hỏi ngoại giao khí hậu và huy động tài chính xanh quy mô lớn.

• Rủi ro chuỗi cung ứng: Phụ thuộc đầu vào nhập khẩu công nghệ – linh kiện; cần đa dạng hóa “Trung Quốc + 1, +2” nhưng tránh rủi ro địa chính trị.

• Năng lực thể chế: Chất lượng thực thi cam kết FTA, chống chuyển giá – gian lận xuất xứ, tiêu chuẩn lao động/môi trường.

Trong thời kỳ hiện thực hóa khát vọng hùng cường, chúng ta cũng cần sẵn sàng tiếp tục đẩy mạnh đổi mới, cải tiến lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới.

1. Ngoại giao kinh tế thế hệ mới: Lập Tổ công tác cấp cao về chuỗi giá trị (bán dẫn, thiết bị y tế, logistics xanh), “đi có tổ – về có việc”.

2. Tự chủ công nghệ – nhân lực số: Chương trình “1 triệu kỹ sư số/10 năm”, liên kết đại học – doanh nghiệp – địa phương; ưu đãi R&D, trung tâm thiết kế.

3. Thể chế FTA 2.0: Nhanh chóng nội luật hóa các cam kết tiêu chuẩn cao (lao động, môi trường, dữ liệu), tạo môi trường dự đoán được cho nhà đầu tư.

4. Ngoại giao khí hậu và tài chính xanh: Xây cơ chế huy động vốn JETP/khí hậu minh bạch; ưu tiên năng lượng tái tạo, hạ tầng thích ứng ven biển – đồng bằng.

5. An ninh hàng hải – UNCLOS 1982: Thúc đẩy COC thực chất; tăng hợp tác tìm kiếm cứu nạn, bảo vệ môi trường biển, khoa học biển.

6. Thương hiệu quốc gia 4.0: Chiến dịch “Vietnam – Trusted, Green & Digital” đồng bộ giữa Nhà nước – doanh nghiệp – truyền thông; kể câu chuyện thành công bằng dữ liệu.

7. Ngoại giao đa kênh: Phát huy ngoại giao Đảng, ngoại giao Nhà nước và ngoại giao nhân dân, kết nối kiều bào thành mạng lưới tri thức Việt toàn cầu.

8. Đo lường tầm vóc: Công bố Bảng chỉ số ảnh hưởng Việt Nam hằng năm (đóng góp quốc tế, danh tiếng, đổi mới, xanh – số), biến trách nhiệm quốc tế thành lợi thế cạnh tranh.

Từ “tham gia” đến “định hình luật chơi” Tầm vóc quốc tế không đến từ lời khẳng định đơn phương, mà từ giá trị Việt Nam mang vào bàn chung: Hòa bình, công lý, phát triển bền vững, tôn trọng luật pháp quốc tế, và một nền kinh tế cởi mở – đáng tin cậy. Dưới ánh sáng độc lập, Việt Nam đã đi một chặng đường dài: Từ bên lề đến trung tâm của nhiều dòng chảy khu vực – toàn cầu. Thập niên tới là thời điểm để “tăng bậc ảnh hưởng”: chuyển từ tham gia tích cực sang đề xuất, dẫn dắt trong các lĩnh vực có lợi thế (an ninh hàng hải, biến đổi khí hậu, chuỗi cung ứng xanh – số, kết nối số bao trùm). Khi thể chế vững – nội lực mạnh – đối ngoại chủ động – thương hiệu quốc gia rõ ràng, Việt Nam không chỉ “được tôn trọng”, mà còn giúp định hình một trật tự khu vực hòa bình, ổn định, hợp tác cùng phát triển – đó chính là tầm vóc Việt Nam trên trường quốc tế trong kỷ nguyên mới.

Dưới ánh sáng độc lập, Việt Nam đã đi một chặng đường dài: Từ bên lề đến trung tâm của nhiều dòng chảy khu vực – toàn cầu.