Không thể xuyên tạc bản chất của Quốc hội vì Tổ quốc, vì Nhân dân - Bài 4: Giám sát của Quốc hội - con mắt tinh tường vì dân

Giám sát tối cao là một trong ba chức năng chính của Quốc hội Việt Nam, thể hiện rõ quyền và trách nhiệm của Quốc hội trong việc kiểm soát quyền lực nhà nước. Khi các phiên chất vấn ngày càng dân chủ, giám sát chuyên đề ngày càng đi vào thực chất, Quốc hội thực sự đang trở thành “con mắt của Nhân dân”, soi rọi hoạt động của bộ máy công quyền với tinh thần trách nhiệm và minh bạch cao nhất.

Nhìn lại lịch sử 80 năm Quốc hội Việt Nam có thể thấy hoạt động giám sát đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh quan tâm, chỉ đạo từ năm 1946 khi Quốc hội khóa I vừa ra đời. Chức năng giám sát của Quốc hội đã được quy định trong bản Hiến pháp đầu tiên của nước ta năm 1946. Đến nay, chức năng giám sát của Quốc hội đã được phát triển và xác định một cách toàn diện, đầy đủ. Theo đó, giám sát là việc các chủ thể gồm Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội, đại biểu Quốc hội và HĐND... theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý.

Các đại biểu dự Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa I, tại Nhà hát Lớn Hà Nội, ngày 2-3-1946.

Quốc hội không ngừng đổi mới về nội dung, phương thức trong thực hiện chức năng giám sát, ngày càng bám sát thực tiễn. Quốc hội không chỉ chú trọng giám sát tại các kỳ họp mà còn kết hợp với hoạt động giám sát trong thời gian giữa 2 kỳ họp, nắm bắt thông tin, thực tế tại cơ sở, lắng nghe, ghi nhận ý kiến của cư tri và Nhân dân, làm việc trực tiếp với các bộ, ngành, địa phương để nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả giám sát. Cùng với đó, Quốc hội cũng giám sát tối cao thông qua việc lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn.

Diễn đàn về hoạt động giám sát của Quốc hội lần đầu tiên được Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội Dương Thanh Bình, kết quả giám sát của Quốc hội thực sự đã trở thành tiền đề quan trọng; là công cụ không thể thiếu trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật trên các lĩnh vực, bảo đảm tính dân chủ, pháp quyền và hiệu quả quản lý nhà nước, đóng góp thiết thực vào công cuộc xây dựng, phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội Dương Thanh Bình: Thông qua các hoạt động giám sát, Quốc hội đã phát hiện nhiều bất cập, chồng chéo, mâu thuẫn hoặc những nội dung, quy định không còn phù hợp trên các lĩnh vực, từ đó Quốc hội đã quyết định sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới nhiều luật, nghị quyết quan trọng.

Thông qua các hoạt động giám sát, Quốc hội đã phát hiện nhiều bất cập, chồng chéo, mâu thuẫn hoặc những nội dung, quy định không còn phù hợp trên các lĩnh vực, từ đó Quốc hội đã quyết định sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới nhiều luật, nghị quyết quan trọng. Trong đó, có thể kể đến như Luật Đất đai; Luật Đầu tư; Luật Đầu tư công; Luật Doanh nghiệp; Luật Đấu thầu; các nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia; cơ chế đặc biệt xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật; sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã… Trong thời gian tới, trên cơ sở thông tin có được từ hoạt động giám sát, Quốc hội sẽ tiếp tục khẩn trương sửa đổi nhiều đạo luật để tạo cơ sở pháp lý hoàn thiện hơn, từ đó tạo sự thay đổi mang tính đột phá trong công tác thực thi pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và các đại biểu tham dự Diễn đàn về hoạt động giám sát của Quốc hội.

Chất vấn và trả lời chất vấn là hình thức giám sát nổi bật của Quốc hội tại các kỳ họp. Hoạt động này cũng gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của Quốc hội Việt Nam. Ngay từ Kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa I đã diễn ra phiên chất vấn và trả lời chất vấn. Lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, dưới sự chứng kiến của người dân, các đại biểu Quốc hội chất vấn Bộ trưởng tại một kỳ họp Quốc hội. Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp trả lời chất vấn các đại biểu trong không khí dân chủ, cởi mở.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn chủ trì và điều hành phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại Kỳ họp thứ chín, Quốc hội khóa XV.

Một trong những điểm sáng nổi bật tại các kỳ họp Quốc hội là tính dân chủ và thực chất trong các phiên chất vấn. Các vấn đề nóng như giá xăng, dầu, giáo dục, môi trường, đầu tư công, quản lý đất đai, y tế, an sinh… được các đại biểu chất vấn thẳng, sâu và đi đến cùng sự việc. Các phiên chất vấn và trả lời chất vấn được truyền hình, phát thanh trực tiếp đến cử tri, Nhân dân cả nước càng khẳng định tính công khai, minh bạch và giám sát xã hội trong hoạt động nghị trường. Quốc hội yêu cầu xác định rõ trách nhiệm, yêu cầu các thành viên Chính phủ trả lời trực diện và cam kết giải pháp rõ ràng.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính trả lời chất vấn đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp thứ tám, Quốc hội khóa XV.

Sau phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp, Quốc hội ra nghị quyết về chất vấn, trong đó, nêu rõ giải pháp, nhiệm vụ cụ thể đối với các thành viên Chính phủ và các cơ quan liên quan để khắc phục tồn tại, hạn chế, nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước, tạo chuyển biến mạnh mẽ trên các lĩnh vực.

Đại biểu Mai Thị Phương Hoa, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nam Định (nay là tỉnh Ninh Bình) đặt câu hỏi chất vấn tại Kỳ họp thứ tám, Quốc hội khóa XV.

Đặc biệt, Quốc hội cũng tiến hành chất vấn về việc thực hiện các nghị quyết của Quốc hội liên quan đến giám sát chuyên đề và chất vấn từ đầu nhiệm kỳ đến hết kỳ họp gần nhất. Phiên chất vấn và trả lời chất vấn về nội dung này không ấn định trước số người trả lời cũng như không xác định nhóm vấn đề chất vấn bởi bất cứ bộ trưởng, trưởng ngành nào cũng trả lời chất vấn khi được đại biểu Quốc hội đặt câu hỏi. Có thể nói, đây là hình thức chất vấn quét, giám sát lại, thể hiện tinh thần giám sát đến cùng việc thực hiện các yêu cầu của Quốc hội, góp phần rất quan trọng giúp nâng cao hơn nữa trách nhiệm của các trưởng ngành, thành viên Chính phủ đối với nhiệm vụ được giao, củng cố mạnh mẽ niềm tin của cử tri, Nhân dân.

Cùng với chất vấn và trả lời chất vấn, Quốc hội thực hiện giám sát chuyên đề để theo dõi, xem xét, đánh giá vấn đề hoặc hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật. Các chuyên đề được Quốc hội lựa chọn để giám sát tối cao tập trung vào những vấn đề bức xúc của cuộc sống, góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương, thúc đẩy các cơ quan Nhà nước thực hiện tốt hơn nhiệm vụ. Trong đó có những vấn đề tồn đọng kéo dài như chậm giải ngân đầu tư công, xử lý sai phạm trong cán bộ công vụ, bảo vệ môi trường, quản lý đất đai…

Các chuyên đề giám sát của Quốc hội xuất phát từ thực tiễn và kết quả giám sát đã góp phần rất quan trọng giải quyết những vấn đề thực tế cuộc sống đang đặt ra, khắc phục những bất cập, hạn chế của các chính sách, pháp luật, bảo vệ lợi ích của Nhân dân và đất nước. Có thể kể đến như chuyên đề giám sát về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội từ năm 2015 đến hết năm 2023". Triển khai chuyên đề giám sát giúp đánh giá tổng thể, toàn diện kết quả đạt được, hạn chế, khó khăn, vướng mắc trong việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội. Thông qua kết quả giám sát giúp giải mã được thực chất những vấn đề thực tiễn nóng, xác định nguyên nhân, chỉ rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân, rút ra bài học kinh nghiệm trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội. Cùng với đó là đề xuất, kiến nghị nhiệm vụ, giải pháp tháo gỡ “đúng”, “trúng”, góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện và tiếp tục hoàn thiện chính sách, pháp luật có liên quan.

Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải chủ trì buổi làm việc của Đoàn Giám sát của Quốc hội về "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội từ năm 2015 đến hết năm 2023" với một số bộ, ngành.

Tại Kỳ họp thứ ba, Quốc hội khóa XIV, Quốc hội đã lựa chọn nội dung giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về an toàn thực phẩm giai đoạn 2011-2016 để tiến hành giám sát tối cao. Đây là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người tiêu dùng. Kết quả giám sát đã chỉ ra những hạn chế, yếu kém trong công tác an toàn thực phẩm như việc ban hành văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật còn chậm, chưa được hệ thống hóa gây ảnh hưởng tới việc thực thi luật; một số quy định chưa phù hợp với quản lý an toàn thực phẩm, tính khả thi chưa cao… Từ đó, thúc đẩy ban hành chế tài xử lý nghiêm trường hợp vi phạm, đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền cho người sản xuất và người tiêu dùng, nâng cao ý thức, loại bỏ thực phẩm bẩn, bảo đảm an toàn từ đồng ruộng đến bàn ăn.

Các đại biểu tại buổi làm việc của Đoàn Giám sát của Quốc hội về "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội từ năm 2015 đến hết năm 2023".

Vấn đề bảo vệ môi trường vốn nổi cộm trong nhiều năm qua đang được Quốc hội giám sát tại Kỳ họp thứ mười (Quốc hội khóa XV) với chuyên đề việc thực hiện chính sách, pháp luật bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực. Bảo vệ môi trường là yếu tố hàng đầu quyết định đến an toàn, sức khỏe và chất lượng cuộc sống người dân. Hiện nay, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh đang triển khai những giải pháp quyết liệt để xử lý cơ bản tình trạng ô nhiễm môi trường không khí. Công tác giám sát cũng mổ xẻ tình trạng ô nhiễm môi trường, ùn tắc giao thông, ngập úng tại các đô thị lớn, sạt lở tại các tỉnh miền núi, thiên tai, bão lũ, thời tiết ngày càng cực đoan hơn…

Đáng chú ý, sau khi kết thúc giám sát, Quốc hội ban hành nghị quyết giám sát chuyên đề với các yêu cầu cụ thể, thời hạn rõ ràng, và cam kết sẽ tiếp tục giám sát việc thực hiện sau đó. Điều này góp phần chuyển hoạt động giám sát từ hình thức sang thực chất. Nhiều vụ việc kéo dài, tưởng chừng “trôi vào quên lãng”, đã được khơi lại, mổ xẻ công khai tại nghị trường, buộc các bộ ngành phải có trách nhiệm giải trình, từ đó thúc đẩy hành động cụ thể. Giám sát không chỉ là quyền hạn hiến định của Quốc hội, mà còn là biểu hiện của một nền dân chủ pháp quyền thực chất.

(Còn nữa)