Những biến đổi của gia đình qua các thời kỳ phát triển của xã hội luôn cần có một sự định hướng về tiêu chuẩn giá trị, để gia đình vừa có thể dung nạp những tiến bộ mang hơi thở thời đại, vừa không làm mai một đi những chuẩn mực đạo đức đã được xây dựng từ cơ tầng xã hội trước đó. Vì vậy, để xây dựng gia đình Việt Nam hạnh phúc trong bối cảnh hiện nay, một trong những ưu tiên hàng đầu đó chính là xác lập được hệ giá trị gia đình.

Trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc, gia đình Việt Nam đã xây dựng, gìn giữ và phát triển một hệ giá trị tốt đẹp về tình yêu thương, sự hiếu thuận, hòa hợp, tôn trọng, cần cù, sáng tạo, duy trì được sự gắn kết các thành viên dựa trên nền tảng tình cảm, sự thủy chung, đức hy sinh và tinh thần trách nhiệm. Đây là nhân tố quan trọng để dân tộc Việt Nam vượt qua bao khó khăn, thử thách trong quá trình dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước độc lập, tự do và hạnh phúc.

Hệ giá trị gia đình là những truyền thống, phẩm chất tốt đẹp được các gia đình kiến tạo, vun đắp trong quá trình phát triển.

Trong xã hội Việt Nam truyền thống, các giá trị của gia đình được kết tinh và trao truyền trong đời sống nhân dân, được thừa nhận bởi pháp luật và các khế ước xã hội.

Trong công cuộc đổi mới từ năm 1986 đến nay, quan điểm của Đảng về gia đình có nhiều đổi mới. Thực hiện chủ trương của Đại hội VIII của Đảng, tháng 7-1998, Hội nghị Trung ương khóa VIII ra Nghị quyết số 03-NQ/TW về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc đã xác định: “Gìn giữ và phát huy những đạo lý tốt đẹp của gia đình Việt Nam. Nêu cao vai trò gương mẫu của các bậc cha mẹ. Coi trọng xây dựng gia đình văn hóa. Xây dựng mối quan hệ khăng khít giữa gia đình, nhà trường và xã hội...”.

Từ đó có thể thấy, Đảng ta đã xác định gia đình là nơi lưu truyền những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, là thành trì vững chắc ngăn chặn những tệ nạn, những nọc độc văn hóa xâm nhập vào nước ta. Ông bà, cha mẹ chính là tấm gương để các con cháu noi theo. Xây dựng văn hóa trong gia đình, ứng xử văn hóa của từng thành viên trong gia đình là một nội dung quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến mục tiêu xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.

Đặc biệt, ngày 21-2-2005, Ban Bí thư Trung ương ra Chỉ thị số 49-CT/TW về xây dựng gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đây là lần đầu tiên Trung ương ra chỉ thị về xây dựng gia đình. Chỉ thị nêu rõ gia đình là “nơi duy trì nòi giống, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”; “Trải qua nhiều thế hệ, gia đình Việt Nam được hình thành và phát triển với những chuẩn mực giá trị tốt đẹp, góp phần xây dựng bản sắc văn hoá dân tộc. Những giá trị truyền thống quý báu như lòng yêu nước, yêu quê hương, yêu thương đùm bọc lẫn nhau, thủy chung, hiếu nghĩa, hiếu học, cần cù và sáng tạo trong lao động, bất khuất, kiên cường vượt qua mọi khó khăn, thử thách đã được gia đình Việt Nam gìn giữ, vun đắp và phát huy trong suốt quá trình lịch sử dựng nước và giữ nước”.

Người dân Tranh Khúc (xã Duyên Hà, huyện Thanh Trì, TP Hà Nội) tất bật gói bánh chưng phục vụ Tết. Ảnh: Thảo - Phong

Phân tích về hệ giá trị của gia đình Việt Nam từ khía cạnh truyền thống và hiện đại, GS, TS Lê Thị Quý, Chủ tịch Quỹ Văn hiến Việt Nam cho rằng: Thực tế cho thấy, khi xã hội biến động và thay đổi thì gia đình và những chuẩn gia đình cũng buộc phải thay đổi một cách tương ứng tuy có thể muộn hơn. Trong sự thay đổi đó, gia đình và các giá trị về gia đình vẫn bảo lưu lại không chỉ những điều cố hữu thậm chí tới mức ngoan cố, bảo thủ, mà còn gìn giữ cả những cái vẫn phù hợp và góp ích cho xã hội tương lai. Nó khiến cho một khi những bão dông dữ dội ngoài xã hội tạm lắng lại, con người đã vượt lên trên những đổi thay và bình thản ngắm lại mình, khi đó họ mới tĩnh tâm, lượng giá những cái mà gia đình đã lưu giữ, chọn lựa lấy những mặt tốt đẹp và xếp bên cạnh những gì mới mẻ nhất, hướng tới tương lai.

Gia đình là nguồn lực chính giáo dục nhân cách, trí tuệ và sức khỏe cho con trẻ.

Chính khả năng bảo lưu và gìn giữ những mặt tích cực và tinh hoa của quá khứ, mặc cho cuộc đời có thay đen đổi trắng, vàng thau lẫn lộn, đã khiến gia đình và các giá trị gia đình luôn trở thành nơi nương tựa vững vàng cho cuộc đời biến động. Cũng giống như tất cả những gì hàm chứa trong mình những giá trị của quá khứ, bước vào xã hội hiện đại, các giá trị gia đình và văn hóa gia đình truyền thống luôn vừa phải gánh trên lưng một trọng lượng khổng lồ của những di sản đã qua, vừa phải sẵn sàng đối diện với những biến đổi không ngừng của thực tiễn xung quanh.

Đứng trên góc nhìn tham chiếu từ truyền thống gia đình Huế, đồng chí Phan Ngọc Thọ, Phó bí thư Thường trực Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế khẳng định: Thừa Thiên Huế là vùng đất hiện đang giữ gìn được hệ giá trị văn hóa tốt đẹp của gia đình truyền thống trong đời sống gia đình và xã hội. Những giá trị này đang từng ngày được bảo tồn và phát huy cùng với các giá trị văn hóa gia đình hiện đại. Trong dòng chảy chủ lưu yêu nước của văn hóa dân tộc, việc bảo tồn nền nếp, gia phong Huế trên nền tảng của văn hóa Việt Nam lấy những giá trị chuẩn mực như: Lễ giáo, hiếu học, trọng tình nghĩa, sống nhân ái, tinh thần tự tôn, tự lực... làm cái gốc để hình thành và phát triển gia đình hiện đại.

Trải qua những biến động, giá trị tốt đẹp của gia đình không bị mất đi mà ngày càng được vun đắp thêm những giá trị mới.

Cũng theo đồng chí Phan Ngọc Thọ, nếu như ở gia đình Huế thời trước, người ta thường đòi hỏi sự phục tùng tuyệt đối của con cái đối với cha mẹ, đề cao sự tôn kính tổ tiên, hiếu thảo với cha mẹ, thủy chung giữa vợ chồng, hướng về cội nguồn quá khứ, thì trong các gia đình ngày nay lại có xu hướng vươn tới cái mới, cái luôn thay đổi, đề cao lợi ích, hạnh phúc, nguyện vọng và tính độc lập của mỗi cá nhân, vợ chồng lấy tình yêu làm cơ sở, dân chủ bàn bạc trong mọi việc, tôn trọng ý kiến con cái. Có thể nhìn nhận mối quan hệ bình đẳng giữa vợ và chồng trong gia đình hiện nay đang trở thành một nét tiêu biểu của văn hóa gia đình mới: Bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ, yêu thương đùm bọc nhau, cùng nhau chia sẻ trách nhiệm với gia đình, tạo điều kiện cho nhau cùng phát triển.

Sự “gạn đục, khơi trong” về các giá trị chuẩn mực văn hóa gia đình đang là xu hướng tích cực. Gia đình hiện đại ngày càng phát triển trên nền tảng gia đình truyền thống vẫn được xem là cơ bản và vững chắc ở Huế. Những ngôi làng cổ vẫn còn nguyên vẹn, những mái nhà của cha ông vẫn được trùng tu, bảo tồn bên cạnh những ngôi nhà hiện đại cao tầng của con cháu. Nó như một vật chứng giáo dục về gìn giữ gia phong, lễ giáo và truyền thống tốt đẹp của gia đình. Và trong mỗi gia đình hiện tại, họ luôn ý thức thực hiện tốt phong trào “ông bà mẫu mực, con cháu hiếu thảo”. Bên cạnh đó, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, xây dựng gia đình văn hóa... đã lồng ghép giữ gìn những giá trị, chuẩn mực tốt đẹp của văn hóa gia đình.

Hiện nay, về cơ bản, gia đình Việt Nam vẫn giữ được những nét đặc trưng riêng, những giá trị tốt đẹp của văn hóa gia đình truyền thống vẫn được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, tạo ra sự nối kết mật thiết giữa các thành viên, các thế hệ, khiến cho hệ giá trị gia đình truyền thống không bị đứt đoạn mà luôn có sự kế thừa, tiếp nối thường xuyên, đồng thời không ngừng kiến tạo, bổ sung những giá trị, chuẩn mực văn hóa mới, đó là gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh.

Tuy nhiên, trước tác động to lớn của nền kinh tế thị trường, quá trình hội nhập quốc tế, sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ đã và đang khiến cho đạo đức, lối sống của một bộ phận gia đình Việt Nam bị biến động sâu sắc. Đơn cử như việc nhiều người sẵn sàng đánh đổi danh dự, nhân phẩm của bản thân, gia đình, dòng họ để đạt được những giá trị về vật chất; giới trẻ dành quá nhiều thời gian cho những tương tác ảo trên không gian mạng, theo đuổi những đam mê, thói quen cá nhân mà vô tình lãng quên sợi dây gắn kết với các thành viên trong gia đình và ngoài xã hội, dẫn đến tình trạng cha mẹ, con cái thiếu sự thấu hiểu, chia sẻ. Từ đó, dẫn đến việc các bạn trẻ rơi vào những cạm bẫy, cám dỗ, có những hành động sốc nổi, lầm đường lạc lối mà người lớn không thể lường trước để ngăn chặn.

Hiện nay, về cơ bản, gia đình Việt Nam vẫn giữ được những nét đặc trưng riêng.

Bên cạnh đó, cùng với quá trình đô thị hóa, nhịp sống nhanh của xã hội hiện đại và do ảnh hưởng của sự giao lưu, tiếp xúc với văn hóa phương Tây, mô hình gia đình hiện đại cũng phải đối diện với nhiều vấn đề mới phức tạp nảy sinh như: Gia đình bố, mẹ đơn thân, ly thân xuất hiện ngày càng nhiều, ảnh hưởng lớn đến việc duy trì nòi giống, huyết thống và việc giáo dục, trao truyền văn hóa, giá trị gia đình cho thế hệ trẻ…

Dẫu có những biểu hiện “lệch chuẩn” trong lối sống, đạo đức của một bộ phận gia đình Việt hiện nay nhưng gia đình vẫn là thiết chế không thể thay thế đối với sự phát triển của mỗi cá nhân cũng như trong việc thực hiện các chức năng xã hội, giữ gìn và chuyển giao các giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Để đạt được mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ trong giai đoạn tới, GS, TS Nguyễn Hữu Minh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới cho rằng: Cần nhận thức đầy đủ hơn vai trò của gia đình đối với sự phát triển xã hội nói chung, từ đó chú ý một cách toàn diện khía cạnh gia đình trong các chính sách kinh tế-xã hội; nâng cao nhận thức về bình đẳng giới, tạo thuận lợi cho người vợ và người chồng có cơ hội ngang nhau tham gia vào các hoạt động kinh tế và có vai trò bình đẳng trong các quyết định gia đình.

Gia đình luôn là tổ ấm, là bến đỗ bình yên cho mỗi thành viên.

GS, TS Nguyễn Hữu Minh cũng cho rằng, xã hội cần chuẩn bị tốt hệ thống an sinh xã hội công và phát huy vai trò của cộng đồng để phục vụ nhu cầu chăm sóc trẻ em, người cao tuổi. Bên cạnh đó, các gia đình cần giáo dục và phát huy mối quan hệ trợ giúp lẫn nhau trong anh chị em ruột để khắc phục những vấn đề phát sinh trong gia đình, đặc biệt là trong việc hỗ trợ giải quyết bất hòa trong gia đình riêng….

Là tổ chức đại diện, chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của phụ nữ, với mạng lưới rộng khắp trên phạm vi cả nước, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đã trực tiếp tham gia vào quá trình xây dựng Luật Hôn nhân và Gia đình năm 1959 và luôn đi đầu trong các hoạt động hỗ trợ phụ nữ thực hiện vai trò người mẹ, người vợ, người em và người con gái trong gia đình. Các phong trào thi đua, cuộc vận động, chương trình, đề án trong nhiều thập kỷ qua của hội đều hướng tới vận động, hỗ trợ phụ nữ gìn giữ, vun đắp giá trị gia đình, xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh.

Sự yêu thương, sẻ chia chính là sợi dây gắn kết các thành viên trong gia đình.

Thời gian tới, để tiếp tục phát huy tốt hơn nữa vai trò, trách nhiệm, góp phần vun đắp giá trị gia đình Việt Nam, đồng chí Nguyễn Thị Minh Hương, Phó chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam khẳng định: Hội sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các giá trị truyền thống tốt đẹp của Việt Nam, giá trị đạo đức truyền thống, gia phong và văn hóa ứng xử trong gia đình và cộng đồng; hỗ trợ phụ nữ xây dựng gia đình gắn với triển khai thực hiện các phong trào thi đua, cuộc vận động, chương trình, đề án trọng tâm của hội; nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ, hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế gia đình.

Hệ giá trị gia đình chính là hồn cốt của gia đình và cũng là một phần không thể thiếu của hệ giá trị quốc gia - dân tộc.

Bên cạnh đó, hội cũng sẽ chú trọng thực hành giáo dục gia đình; tiếp tục tham gia xây dựng, giám sát, phản biện xã hội, góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến xây dựng gia đình và công tác gia đình.

Có thể khẳng định, hệ giá trị gia đình chính là hồn cốt của gia đình và cũng là một phần không thể thiếu của hệ giá trị quốc gia - dân tộc. Vì vậy, gìn giữ, vun đắp hệ giá trị gia đình Việt Nam có ý nghĩa vô cùng to lớn, góp phần hình thành nhân cách con người để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay.