Để tạo dựng một nền tảng khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo (ĐMST), chuyển đổi số hiệu quả, toàn diện, người Việt phải là người sáng tạo ra công nghệ, làm chủ công nghệ, biến công nghệ thành những kết quả thiết thực phục vụ cuộc sống, góp phần quan trọng đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên phát triển mới…

Ngày 18-5-1963, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có bài phát biểu tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I của Hội Phổ biến khoa học, kỹ thuật Việt Nam. Bài phát biểu có đoạn: “Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải trở lại phục vụ sản xuất, phục vụ quần chúng, nhằm nâng cao năng suất lao động và không ngừng cải thiện đời sống của nhân dân, bảo đảm cho chủ nghĩa xã hội thắng lợi. Như vậy, nhiệm vụ của khoa học, kỹ thuật là cực kỳ quan trọng, cho nên mọi ngành, mọi người đều phải tham gia công tác khoa học, kỹ thuật, để nâng cao năng suất lao động, sản xuất ra nhiều của cải vật chất, để xây dựng chủ nghĩa xã hội thắng lợi…”.

Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đã hiện thực hóa trở thành một động lực đưa đất nước vượt qua thử thách, vững bước trên con đường xây dựng xã hội chủ nghĩa. Và đặc biệt, quan điểm của Người trong xác định các đối tượng tham gia nhiệm vụ KHCN đến nay vẫn còn nguyên giá trị, đó là “mọi ngành, mọi người đều phải tham gia công tác khoa học, kỹ thuật”.

Năm 2024, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định lấy ngày 1-10 hằng năm là Ngày hội ĐMST quốc gia. Năm 2025, Ngày hội ĐMST quốc gia có chủ đề “ĐMST toàn dân - Động lực phát triển quốc gia”. Ngay chủ đề của Ngày hội đã nêu bật quyết tâm của Đảng, Nhà nước trong thúc đẩy ĐMST - động lực chiến lược cho tăng trưởng nhanh, bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đồng thời khơi dậy, lan tỏa tinh thần đam mê ĐMST, khuyến khích các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, đặc biệt là thế hệ trẻ, các doanh nghiệp tư nhân tích cực tham gia vào hoạt động nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao, đổi mới công nghệ, ĐMST.

Phát biểu tại Lễ hưởng ứng Ngày hội ĐMST quốc gia 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, ĐMST không phải là công việc riêng của ngành KHCN mà phải là sự nghiệp của toàn dân, của toàn xã hội, đòi hỏi sự tham gia của mọi cấp, mọi ngành, cộng đồng doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế và của tất cả mọi người dân. Tinh thần ĐMST phải được thấm nhuần trong mọi lĩnh vực, từ quản lý Nhà nước, hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp cho đến các phong trào, các giải pháp thiết thực trong đời sống hằng ngày của mỗi người dân. Tổng Bí thư nhấn mạnh, ĐMST cần được lan tỏa và thấm sâu vào các lĩnh vực của đời sống xã hội, lĩnh vực kinh tế Nhà nước, kiến tạo thể chế bảo đảm công bằng, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, đầu tư hạ tầng số, mở đường cho sáng tạo, bứt phá mang lại giá trị mới hoặc giải quyết các tồn tại dai dẳng. Chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà khoa học dấn thân, cống hiến, đưa tri thức phục vụ Tổ quốc, đặt lợi ích quốc gia của dân tộc lên trên lợi ích cá nhân. Nông dân, công nhân, người lao động- lực lượng đông đảo và trực tiếp sản xuất-chủ động nắm bắt, trang bị kiến thức, kỹ năng, công cụ để nâng cao sản xuất, biến mỗi giọt mồ hôi thành giá trị lớn hơn cho đất nước.

ĐMST không phải là công việc riêng của ngành KHCN mà phải là sự nghiệp của toàn dân, của toàn xã hội. Trong ảnh: Khí tài của Tập đoàn Công nghiệp và Viễn thông Quân đội (Viettel) tại Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Theo Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), kết quả Chỉ số ĐMST toàn cầu (GII) năm 2025, với thứ hạng 44/139 nền kinh tế, đứng thứ hai trong nhóm nước thu nhập trung bình thấp, cho thấy Việt Nam sở hữu hệ sinh thái ĐMST hiệu quả. Nhờ sự tham gia đồng bộ từ Chính phủ, doanh nghiệp, trường đại học đến cộng đồng xã hội, ĐMST toàn dân đang trở thành một đặc trưng mà nhiều quốc gia có thể học hỏi Việt Nam.

Tháng 5-2025, Kế hoạch triển khai Phong trào thi đua “Cả nước thi đua ĐMST và chuyển đổi số” đã được ban hành, tạo cơ sở để khơi dậy mạnh mẽ khát vọng phát triển quốc gia, phát huy tính chủ động, sáng tạo trong toàn hệ thống chính trị và nhân dân, tự lực tự cường, khai thác tối đa năng lực nội sinh. Theo Thủ tướng Phạm Minh Chính, để thực hiện thành công Phong trào thi đua "Cả nước thi đua ĐMST và chuyển đổi số", các cấp ủy Đảng, chính quyền, đặc biệt là người đứng đầu cần tiên phong trong nâng cao năng lực số, thúc đẩy ĐMST tại địa phương và cơ quan mình với tinh thần “tư tưởng phải thông, quyết tâm phải cao, nỗ lực phải lớn, hành động phải quyết liệt, có trọng tâm, trọng điểm, làm việc nào dứt việc đó”, "chỉ bàn làm, không bàn lùi". Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị-xã hội, cộng đồng doanh nghiệp và người dân tích cực hưởng ứng phong trào. Doanh nghiệp công nghệ giữ vai trò dẫn dắt, tiên phong; chính quyền đồng hành; người dân tích cực hưởng ứng tham gia phong trào với phương châm: “Người dân và doanh nghiệp là trung tâm, là chủ thể, nguồn lực, động lực chính, nhà khoa học là nhân tố then chốt; Nhà nước giữ vai trò dẫn dắt, thúc đẩy, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia”.

Hàng loạt những hoạt động thúc đẩy ĐMST đang được các doanh nghiệp tiên phong như FPT triển khai.

Chia sẻ tại Ngày hội ĐMST Việt Nam năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng, các nhà khoa học có sứ mệnh vừa là người tạo nền tảng, người thực hiện, vừa là người tiên phong cho các hoạt động ĐMST, nghiên cứu, phát triển và ứng dụng KHCN... Thủ tướng mong muốn và đề nghị các nhà khoa học nỗ lực, cố gắng hơn nữa, tạo ra ngày càng nhiều sản phẩm hiệu quả cao; đồng thời đề nghị các trường đại học, viện nghiên cứu tạo mọi điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, trang thiết bị, phòng thí nghiệm, chế độ đãi ngộ cho các nhà khoa học.

Điểm nhấn xuyên suốt tại Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị cũng khẳng định vai trò trung tâm của con người, đặc biệt là đội ngũ nhà khoa học, trí thức, trong tiến trình xây dựng đất nước hùng cường, thịnh vượng. Trao đổi với báo chí, GS, TSKH Nguyễn Đình Đức, nguyên Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, điểm nhấn lớn và mang ý nghĩa lâu dài của Nghị quyết số 57-NQ/TW là đề cao vai trò then chốt của đội ngũ nhà khoa học, trí thức Việt Nam. “Trí tuệ không tự sinh ra mà được hun đúc từ những nhà nghiên cứu, giảng viên, chuyên gia trong các trường đại học và viện nghiên cứu. Vì thế, để Nghị quyết số 57-NQ/TW thành công, giáo dục đại học phải thực sự chuyển mình, cất cánh”, GS, TSKH Nguyễn Đình Đức nhấn mạnh. Theo GS, TSKH Nguyễn Đình Đức, giáo dục đại học chính là “cái nôi” sản sinh tri thức, là nơi ươm mầm cho các nhà khoa học tương lai. Khi trường đại học trở thành trung tâm nghiên cứu, sáng tạo, kết nối với doanh nghiệp và thị trường, khoa học sẽ thật sự trở thành động lực phát triển thực chất, chứ không chỉ dừng lại ở nghiên cứu lý thuyết.

Đồng chí Vũ Hải Quân, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh (nay là Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ).

Nhận định về thị trường nhân lực trong lĩnh vực KHCN của Việt Nam thời gian tới, đồng chí Vũ Hải Quân, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh (nay là Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, thị trường nhân lực sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh, đặc biệt ở các lĩnh vực công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, tự động hóa, năng lượng tái tạo và công nghệ sinh học. Nhu cầu nhân lực chất lượng cao không chỉ đến từ doanh nghiệp trong nước mà còn từ các tập đoàn đa quốc gia mở rộng hoạt động tại Việt Nam. Điều này đặt ra yêu cầu các cơ sở đào tạo như Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh phải chủ động nâng cao chất lượng đào tạo, tăng cường kỹ năng liên ngành, năng lực ngoại ngữ và khả năng làm việc trong môi trường toàn cầu cho sinh viên, nhằm đáp ứng kịp thời xu hướng hội nhập và cạnh tranh quốc tế.

Hiện nay, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh định hướng đào tạo gắn kết hội nhập quốc tế, doanh nghiệp và nghiên cứu-ĐMST, không ngừng cải tiến chương trình đạt chuẩn quốc tế và mở rộng hợp tác trong, ngoài nước, đặc biệt ở các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn như AI, khoa học dữ liệu, tự động hóa, công nghệ bán dẫn, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo. Các chương trình đào tạo chú trọng cải tiến các ngành khoa học cơ bản, đẩy mạnh đào tạo liên ngành, định hướng ứng dụng, ưu tiên các ngành công nghệ chiến lược, đáp ứng nhu cầu nhân lực phát triển KHCN và chuyển đổi số quốc gia. Trước mắt, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh đã kịp thời xây dựng các chương trình, đề án để phát triển lĩnh vực KHCN, như “Chương trình Nâng cao năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học cơ bản tích hợp với công nghệ chiến lược tại Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh đạt trình độ tiên tiến, ngang tầm khu vực và thế giới giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn 2045”, “Đề án Chương trình đào tạo tài năng phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn tại Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến 2050”, “Đề án đưa Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh thành trung tâm đào tạo về trí tuệ nhân tạo của ASEAN”,…

Phong trào nghiên cứu khoa học phát triển mạnh mẽ, sâu rộng tại Học viện Kỹ thuật Quân sự.

Tại Học viện Kỹ thuật Quân sự, phát triển KHCN gắn với đào tạo không chỉ là định hướng chiến lược mà còn là nhiệm vụ chính trị trọng tâm được Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo một cách toàn diện và xuyên suốt. Theo Thiếu tướng Mai Quang Huy, Phó giám đốc Học viện Kỹ thuật Quân sự, Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện đã ban hành nhiều nghị quyết chuyên đề về đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học. Với việc xác định rõ định hướng phát triển Học viện trở thành trường đại học nghiên cứu, các nghị quyết, kế hoạch được ban hành rõ ràng, phân công, phân nhiệm tới từng tổ chức, cá nhân, thực hiện với quyết tâm cao. Công tác đánh giá sơ kết, tổng kết được thực hiện thường xuyên, thực chất. Thêm vào đó, Học viện cũng khơi dậy sự chủ động sáng tạo, quyết liệt của đội ngũ cán bộ, giảng viên-đây là chủ thể, quyết định sự thành công của hoạt động nghiên cứu khoa học. Với đội ngũ cán bộ, giảng viên tâm huyết, có kiến thức, sáng tạo, quyết tâm, chịu hy sinh đã đóng góp cho những kết quả nổi bật trong hoạt động nghiên cứu khoa học tại Học viện. Không dừng lại ở đó, phong trào nghiên cứu khoa học tại Học viện Kỹ thuật Quân sự còn phát triển mạnh mẽ trong học viên, sinh viên. Niềm đam mê với khoa học được đánh thức, nuôi dưỡng trong mỗi nhà khoa học trẻ tương lai để rồi cho ra nhiều “trái ngọt” với những công bố khoa học, nghiên cứu mang tính thực tiễn được áp dụng rộng rãi trong Quân đội cũng như dân sinh.

Niềm đam mê với khoa học được đánh thức, nuôi dưỡng trong mỗi nhà khoa học trẻ tại Học viện Kỹ thuật Quân sự để rồi cho ra nhiều “trái ngọt”.

Theo PGS, TS Trương Việt Anh, Trưởng ban Khoa học Công nghệ, Đại học Bách khoa Hà Nội, Nghị quyết số 57-NQ/TW với việc cho phép các nhà khoa học, giảng viên của các cơ sở giáo dục đại học được tham gia vào việc thành lập và điều hành các doanh nghiệp đã tạo động lực mạnh mẽ cho các nhà khoa học vì chính các nhà khoa học mới hiểu rõ nhất về các kết quả nghiên cứu khoa học của mình. Đối với các trường, viện, cơ chế giao quyền sở hữu và khai thác đối với các kết quả nghiên cứu khoa học từ nguồn ngân sách Nhà nước tạo động lực cho các đơn vị chủ trì trong hoạt động nghiên cứu tạo ra sản phẩm và thương mại hóa sản phẩm. Việc tập trung nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản ở khối cơ sở giáo dục đại học cũng là điểm điều chỉnh mới, phù hợp.

Từ hành lang pháp lý đang dần được hoàn thiện đồng bộ đến sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sức mạnh mới của Việt Nam đang dần được bật mở bằng việc đi sâu phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số. Tuy nhiên, không có con đường nào trải hoa hồng, để biến cơ hội thành hiện thực, vượt qua những thách thức, trở ngại, nâng cao năng lực cạnh tranh, phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, nhiệm vụ phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số tại Việt Nam cần có sự quyết tâm, nỗ lực không ngừng từ tất cả các bên liên quan, có như thế, Việt Nam mới thực sự cất cánh trong kỷ nguyên mới.

Rạng rỡ Việt Nam-vươn mình bước vào kỷ nguyên mới.