Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế sâu rộng, đặc biệt là sự phát triển của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, đô thị thông minh… công tác phát triển khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo (ĐMST), chuyển đổi số trở thành nhiệm vụ tiên quyết, tạo nền tảng, thời cơ tốt nhất để xây dựng đất nước phát triển trong kỷ nguyên mới- kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thực tế đã chứng minh, đối với mỗi quốc gia, KHCN luôn đóng vai trò quan trọng trên tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội, ở các quốc gia phát triển và thành công hầu hết đều phải dựa trên KHCN và ĐMST. Trong tham luận trình bày tại Đại hội Đại biểu Chính phủ nhiệm kỳ 2025-2030, Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Ban Chấp hành Đảng bộ Chính phủ, Bí thư Đảng ủy, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cũng đã nhấn mạnh, để trở thành nước phát triển có thu nhập cao, chúng ta phải dựa vào KHCN. Chưa có quốc gia nào vượt qua bẫy thu nhập trung bình mà không chuyển sang tăng trưởng dựa vào KHCN.

Thời gian qua, với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, công tác phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia đã đạt được những kết quả ban đầu quan trọng, tạo khí thế mới trong toàn xã hội. Mới đây nhất, ngày 6-11-2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký Chỉ thị số 33/CT-TTg nhằm đẩy mạnh việc thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số.

Với việc coi phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, cấp bách, Việt Nam đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ trong phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia. Với mục tiêu mang lại cái nhìn toàn diện về công tác phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia trong thời đại mới của đất nước, vệt bài 5 kỳ do Báo Quân đội nhân dân thực hiện đi sâu phản ánh, phân tích vai trò của KHCN, ĐMST và chuyển đổi số trong kiến tạo thể chế, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Vệt bài tập trung khai thác, làm rõ từ góc độ chính sách đến thực tiễn, cũng như phân tích bước chuyển của Việt Nam từ tư duy quản lý sang tư duy đổi mới, từ tiềm năng đến năng lực sáng tạo.

Bắt đầu từ Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị, hàng loạt các luật, nghị định, thông tư... về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia ra đời, tạo khung khổ hành lang pháp lý đặc biệt quan trọng, tạo nên bước ngoặt lịch sử của KHCN nước nhà...

N

hững bài học kinh nghiệm từ những nền kinh tế thành công trên thế giới, như: Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, Đức, Hàn Quốc, Phần Lan... đều cho thấy, KHCN và ĐMST luôn là một trong những động lực đặc biệt quan trọng, là yếu tố có ý nghĩa sống còn đối với quá trình “bắt kịp và vượt lên”...

Đối với Việt Nam, trong những năm qua, Đảng, Nhà nước ta luôn quan tâm, nhấn mạnh và phát huy vai trò của KHCN và ĐMST. Nghị quyết số 20-NQ/TW, ngày 1-11-2012 Hội nghị Trung ương 6 khóa XI về phát triển KHCN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đưa ra quan điểm: Phát triển và ứng dụng KHCN là quốc sách hàng đầu, là một trong những động lực quan trọng nhất để phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc; là một nội dung cần được ưu tiên tập trung đầu tư trước một bước trong hoạt động của các ngành, các cấp. Sự lãnh đạo của Đảng, năng lực quản lý của Nhà nước và tài năng, tâm huyết của đội ngũ cán bộ KHCN đóng vai trò quyết định thành công của sự nghiệp phát triển KHCN.

Tổng Bí thư Tô Lâm cùng lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đại biểu các bộ, ban, ngành tham quan trưng bày tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngành Bưu chính và viễn thông, 66 năm Ngành Khoa học và Công nghệ.

Đến Đại hội XIII của Đảng, lần đầu tiên cụm từ “ĐMST” với tư cách là thuật ngữ riêng được đưa vào Văn kiện. ĐMST được xác định là một nội dung của đột phá chiến lược thứ nhất trong ba đột phá chiến lược phát triển trong giai đoạn 2021 - 2025, đồng thời nội hàm của ĐMST ngày càng được làm rõ qua các định hướng, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trên tất cả các lĩnh vực.

Đặc biệt, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024 về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia. Trong đó nhấn mạnh: Phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số đang là yếu tố quyết định phát triển của các quốc gia; là điều kiện tiên quyết, thời cơ tốt nhất để nước ta phát triển giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Theo giới khoa học và doanh nghiệp, Nghị quyết số 57-NQ/TW được ví như là "Khoán 10" trong KHCN và ĐMST. Nếu “Khoán 10” trong nông nghiệp trước đây đã tạo nên một cuộc cách mạng chuyển từ cơ chế bao cấp sang kinh tế thị trường thì Nghị quyết số 57-NQ/TW có thể tạo nên sự đột phá về mô hình sản xuất mới dựa trên KHCN, ĐMST và chuyển đổi số. Nghị quyết đã đưa ra cách tiếp cận mở, vận dụng sáng tạo, cho phép thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới đặt ra; chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, ĐMST. Nghị quyết xác định, đầu tư cho KHCN, ĐMST và chuyển đổi số là nhiệm vụ bắt buộc trong giai đoạn hiện nay để phát triển đất nước, đưa Việt Nam hiện thực hóa các mục tiêu đến năm 2030 và tầm nhìn 2045. Nghị quyết cũng tập trung tháo gỡ những điểm nghẽn từ nhận thức chung đến thể chế, từ đó giải phóng sức sáng tạo, sức lao động, giải phóng nguồn lực đầu tư của toàn xã hội cho KHCN, ĐMST và chuyển đổi số.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy nhận định, Nghị quyết số 57-NQ/TW tạo ra những điểm mới đột phá, dưới hình thức như một cuộc cách mạng để thay đổi từ nhận thức, nội dung, đến phương thức làm việc. "Nghị quyết số 57 như một mũi nhọn, tập trung vào việc tháo gỡ các điểm nghẽn để giải phóng sức sáng tạo, sức lao động và nguồn lực đầu tư của toàn xã hội cho KHCN, ĐMST và chuyển đổi số", Thứ trưởng Bùi Thế Duy cho biết.

Nhận định về tầm nhìn chiến lược của Đảng ta trong Nghị quyết số 57-NQ/TW, GS, TS Trần Tuấn Anh, Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, Nghị quyết đã xác định vai trò của KHCN và ĐMST là động lực then chốt để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động và cải thiện năng lực cạnh tranh quốc gia. Tầm nhìn này phù hợp với xu hướng toàn cầu, khi các quốc gia tiên tiến đều coi đây là yếu tố quyết định để vượt qua thách thức và đạt được sự phát triển bền vững. Nghị quyết đề xuất các cơ chế, chính sách đột phá, ưu tiên và khuyến khích phát triển KHCN, ĐMST như: Đầu tư tài chính, phát triển nhân lực chất lượng cao, cải cách hành chính và khuyến khích hợp tác công - tư. Tầm nhìn này hướng tới việc tháo gỡ các rào cản lâu nay trong hệ thống, từ đó tạo điều kiện cho doanh nghiệp và cá nhân phát triển mạnh mẽ hơn.

Nhiều nhà khoa học đánh giá rất cao một trong những đột phá quan trọng nhất của Nghị quyết số 57-NQ/TW là tinh thần chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học. Trong nghiên cứu khoa học, thất bại không phải là kết thúc mà là nền tảng cho những khám phá mới. Khi một nghiên cứu không thành công, nhà khoa học không nên bị áp lực hoàn trả kinh phí mà cần được khuyến khích công bố kết quả, giúp cộng đồng khoa học tránh đi vào vết xe đổ. Nghị quyết số 57-NQ/TW đánh dấu một bước chuyển mình quan trọng trong cơ chế quản lý khoa học tại Việt Nam. Thay vì bó buộc nhà nghiên cứu vào mục tiêu "nghiệm thu bằng mọi giá", chính sách mới sẽ khuyến khích họ mạnh dạn thử nghiệm, khám phá mà không bị kìm hãm bởi những rào cản hành chính hay nỗi lo thất bại.

Bộ Khoa học và Công nghệ đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhất.

Đánh giá Nghị quyết số 57-NQ/TW là cú hích mạnh mẽ để thúc đẩy KHCN và ĐMST theo chuẩn mực quốc tế, TS Trịnh Thành Trung, Viện trưởng Viện Vi sinh vật và Công nghệ Sinh học (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định, Nghị quyết số 57-NQ/TW đã tạo ra một hệ sinh thái hoàn chỉnh, nơi nghiên cứu khoa học không chỉ dừng lại ở việc tạo ra tri thức, mà còn được chuyển hóa thành công nghệ, ứng dụng thực tiễn, thúc đẩy ĐMST và xây dựng hạ tầng dữ liệu lớn phục vụ nền kinh tế số. Khi nghị quyết được triển khai, các nhà nghiên cứu sẽ có quyền chủ động điều chỉnh nội dung, phương pháp nghiên cứu miễn là vẫn đạt được mục tiêu cuối cùng.

Thực tế, sau khi Nghị quyết số 57-NQ/TW được ban hành, giới KHCN và doanh nghiệp rất hồ hởi và lạc quan với những chỉ đạo có tính mở và hành động rất cao, mở ra không gian sáng tạo cho giới trí thức, nhà khoa học nắm bắt cơ hội lớn trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo, dữ liệu lớn và chuyển đổi số. Đặc biệt, việc chấp nhận rủi ro và đầu tư mạo hiểm trong nghiên cứu khoa học sẽ cho phép các nhà khoa học mạnh dạn khai phá những ý tưởng và hướng đi mới.

T

rong những năm qua, công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế về KHCN và ĐMST đã được triển khai nghiêm túc, đồng bộ và toàn diện. Hệ thống pháp luật hiện hành đã có nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích, ưu đãi về đầu tư, tài chính, phát triển nguồn nhân lực, thúc đẩy các hoạt động KHCN, ĐMST và chuyển đổi số.

Tuy nhiên, hệ thống pháp luật về KHCN và chuyển đổi số quốc gia vẫn còn nhiều hạn chế, thiếu đồng bộ, thống nhất, dẫn đến một số cơ chế khuyến khích, thúc đẩy trong những lĩnh vực này không phát huy được tác dụng. Đơn cử, Luật Khoa học và Công nghệ cùng các văn bản hướng dẫn tập trung chủ yếu vào việc tạo lập hành lang phục vụ quản lý nhà nước về KHCN, như: Quản lý các tổ chức KHCN, quy định về cá nhân hoạt động KHCN, quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ KHCN, quản lý hoạt động đầu tư cho KHCN của doanh nghiệp... Trong khi hoạt động KHCN vốn là nhu cầu, yêu cầu nội tại của nền sản xuất và xã hội, nảy sinh từ hoạt động ĐMST của mỗi cá nhân, tổ chức. Vì vậy, cần chuyển mạnh từ tư duy quản lý sang tư duy phát triển, cụ thể hóa các chính sách khuyến khích mọi cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp thực hiện hoạt động KHCN. Đây chính là nút thắt quan trọng cần được tháo gỡ để huy động tối đa nguồn lực xã hội đầu tư cho phát triển KHCN.

Mẫu máy bay không người lái VU-Male do Viettel sản xuất.

Trình diễn công nghệ ngoài trời trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025.

Trước yêu cầu cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về KHCN và chuyển đổi số quốc gia và cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW, Bộ Khoa học và Công nghệ đã chủ trì soạn thảo hàng loạt luật liên quan đến KHCN, ĐMST. Gần đây nhất, vào tháng 6-2025, Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV đã thông qua 5 luật do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì soạn thảo.

Cụ thể, 5 luật gồm: Luật KHCN và ĐMST; Luật Công nghiệp Công nghệ số; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Năng lượng nguyên tử. Các luật này không chỉ tạo nền tảng pháp lý để triển khai hiệu quả các chính sách, chiến lược quốc gia về KHCN, ĐMST và chuyển đổi số, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong quản lý Nhà nước, đặc biệt khi hệ thống chính quyền địa phương 2 cấp đang bước vào giai đoạn vận hành thực tế.

Theo đánh giá của các nhà khoa học, 5 luật về KHCN và ĐMST vừa được thông qua sẽ góp phần thay đổi diện mạo KHCN Việt Nam. Cụ thể, Luật KHCN và ĐMST thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển, lần đầu tiên đưa ĐMST vào luật và đặt ngang hàng với KHCN. Theo đó, ĐMST được xác định là động lực then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Trong khi đó, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa thể hiện tư duy quản lý mới, chuyển từ mô hình quản lý hành chính sang quản lý chất lượng theo rủi ro; từ phương thức tiền kiểm sang hậu kiểm dựa trên dữ liệu và công nghệ số; từ cơ chế khuyến khích sang ràng buộc trách nhiệm, minh bạch và có chế tài xử lý nghiêm.

Trình diễn công nghệ ngoài trời trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật đánh dấu sự đổi mới toàn diện trong tư duy và phương thức quản lý lĩnh vực tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng. Lần đầu tiên, Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia được luật hóa như một công cụ định hướng dài hạn; đồng thời thiết lập Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng.

Luật Công nghiệp công nghệ số là bước ngoặt lớn trong việc thiết lập khung pháp lý cho các lĩnh vực mới như công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và tài sản số. Luật Công nghiệp công nghệ số quy định chiến lược phát triển chip chuyên dụng, liên kết chuỗi cung ứng toàn cầu.

Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi tạo lập khung pháp lý toàn diện, phù hợp với hướng dẫn của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Luật xác định điện hạt nhân là chiến lược quốc gia, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng, giảm phát thải carbon. Một điểm mới quan trọng là quản lý an toàn, an ninh hạt nhân được thống nhất bởi một cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, theo tiêu chuẩn quốc tế và quản lý toàn bộ vòng đời nhà máy. Luật cũng có riêng một chương về an toàn cơ sở hạt nhân và thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, nông nghiệp, công nghiệp, hướng tới làm chủ công nghệ và chuyển đổi số toàn diện trong lĩnh vực này.

Khí tài của Tập đoàn Công nghiệp-Viễn thông Quân đội (Viettel) tham gia diễu binh, diễu hành tại Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2-9.

Việc Quốc hội thông qua 5 luật do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì trong cùng một kỳ họp chính là bước hiện thực hóa tư duy coi "thể chế phải đi trước, mở đường cho phát triển". 5 luật này không chỉ mở rộng biên độ chính sách cho doanh nghiệp và nhà khoa học, mà còn thể hiện rõ sự chuyển đổi tư duy quản lý - từ tiền kiểm sang hậu kiểm có kiểm soát; từ hành chính sang thị trường; từ quản lý sang kiến tạo và đồng hành.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Lê Xuân Định cho rằng, việc Quốc hội thông qua 5 đạo luật lần này là bước cụ thể hóa mạnh mẽ các định hướng lớn của Nghị quyết số 57-NQ/TW và các nghị quyết của Bộ Chính trị, đặc biệt trong việc hoàn thiện thể chế, tháo gỡ điểm nghẽn, thúc đẩy các động lực phát triển mới là KHCN, ĐMST và chuyển đổi số.

Việt Nam vững bước tiến vào kỷ nguyên mới-kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.