Ngày 11-7-1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh 122/SL bổ nhiệm đồng chí Nguyễn Chí Thanh giữ chức Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Bộ Tổng tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam. Tháng 10 năm ấy, Báo Quân đội nhân dân được thành lập trên cơ sở sáp nhập hai tờ báo Vệ Quốc quân và Quân du kích.

Được giao chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhiệm vụ quan trọng này, đồng chí Nguyễn Chí Thanh đã xin ý kiến và được Bác Hồ đồng ý đặt tên cho báo là Quân đội nhân dân. Niềm tự hào to lớn với các thế hệ làm báo Báo Quân đội nhân dân là trang nhất số báo đầu tiên, số báo lịch sử ấy, đăng toàn trang bài viết của tác giả Nguyễn Chí Thanh (không ký chức danh Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị) nhan đề "Đánh thắng và bảo vệ mùa màng". Bài báo có nội dung chỉ đạo bộ đội và nhân dân thực hiện tốt hai nhiệm vụ cấp bách và trọng yếu lúc đó là chiến đấu và bảo vệ sản xuất. Tác giả viết: “No thành Phật, thành Tiên, đói thành ma, thành quỷ. Đánh có thắng được giặc dân mới no, mới ấm, quân mới hùng, mới mạnh. Giữ được mùa màng, thì dân, quân mới tạm đủ ăn no để thắng giặc và xây dựng lực lượng hùng hậu”. Một bài viết chỉ đạo của Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, nhưng giàu tính báo chí, có sức lôi cuốn người đọc, bất cứ ai nghe cũng thấm thía và nhận thức sâu sắc mình phải làm gì.

Đại tướng Nguyễn Chí Thanh còn viết nhiều bài, với các thể loại báo chí khác nhau đăng trên Báo Quân đội nhân dân, đề cập các vấn đề công tác chính trị-tư tưởng, công tác xây dựng Đảng, xây dựng quân đội và cả những vấn đề quốc tế. Các bài viết đều có lối viết giản dị, giàu hình ảnh, dễ hiểu, dễ tiếp thu, nhưng lời lẽ đanh thép, thái độ kiên quyết, lập luận chặt chẽ, khoa học, vừa giàu tính thực tiễn vừa sáng tầm chiến lược. Từ năm 1964 đến 1967, những bài viết, bài nói tại chiến trường miền Nam của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh (ký bút danh Trường Sơn) có giá trị đặc biệt, góp phần lý giải những câu hỏi nóng hổi tính thời sự nhưng mang tầm chiến lược về cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta.

Bài viết "Đánh thắng và bảo vệ mùa màng" của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh trên trang nhất Báo Quân đội nhân dân số đầu tiên, phát hành ngày 20-10-1950.

Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đã nghiên cứu và phát triển tư tưởng chiến lược quân sự của Đảng trước những diễn biến rất mới mẻ và phức tạp, khi toàn dân tộc phải đương đầu với kẻ thù có tiềm lực kinh tế, quân sự hơn hẳn ta; giúp giải đáp những câu hỏi: Có đánh được Mỹ không? Làm thế nào để đánh Mỹ? Đánh Mỹ bằng cách nào?…

Trong bài “Phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng, quyết chiến, quyết thắng giặc Mỹ xâm lược”, Đại tướng đã trả lời một trong các câu hỏi ấy: “Vũ khí, cơm gạo tiền bạc chúng ta đều nghèo hơn Mỹ. Bọn Mỹ nhiều tiền, lắm của. Nhưng nếu Mỹ là triệu phú, tức là có bạc triệu đô-la thì nhân dân chúng ta là triệu phú về chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Mỹ thua chúng ta là ở chỗ đó, tức thua cái gan của dân tộc chúng ta”.

Đại tướng minh chứng: "Về lý thuyết thì một sư đoàn của Mỹ có thể tiêu diệt một trung đoàn của đối phương trong một trận. Nhưng vì sao ở miền Nam ta, Mỹ có gần 6 sư đoàn với một lực lượng không quân rất mạnh mà không tiêu diệt gọn được một đại đội của Quân Giải phóng. Trái lại hàng chục tiểu đoàn của Mỹ lại bị Quân Giải phóng tiêu diệt gọn. Thế là thế nào? Nếu chỉ đếm số người và số súng của một sư đoàn Mỹ thì không thể đánh giá đúng năng lực chiến đấu của nó được, trừ phi để mà duyệt binh. Còn đánh nhau thì lại khác. Năng lực chiến đấu thực tế của một quân đội bị phụ thuộc vào nhiều yếu tố".

Những bài báo của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đều thể hiện tư tưởng cách mạng tiến công và tinh thần chiến đấu rất cao. Như trong bài viết cho Báo Nhân Dân, Đảng là người tổ chức, lãnh đạo quân đội ta (1959), Đại tướng Nguyễn Chí Thanh viết về các chiến sĩ:

"Đói ư ? - Đói cũng đánh

Rét ư ? - Rét cũng đánh

Ốm ư ? - Ốm cũng đánh".

Trong thời gian được giao Bác Hồ giao nhiệm vụ phụ trách công tác nông thôn Trung ương, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đã vận dụng rất linh hoạt quan điểm của Lênin và Hồ Chí Minh về việc phát huy chức năng tổ chức tập thể của báo chí ngay trong chỉ đạo đổi mới nông nghiệp. Theo V.I. Lênin: “Tờ báo không phải chỉ là người tuyên truyền tập thể và cổ vũ tập thể, mà lại còn là người tổ chức tập thể”. Tại Đại hội lần thứ II Hội Nhà báo Việt Nam ngày 16-4-1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đại tướng Nguyễn Chí Thanh

Việc biến hiện tượng hợp tác xã Đại Phong thành điển hình lớn, phong trào cách mạng là một ví dụ sinh động của việc nhà báo, nhà lãnh đạo Nguyễn Chí Thanh đã vận dụng và phát huy rất tốt chức năng này của báo chí. Sau khi đọc bài báo Một hợp tác xã gương mẫu của Chủ tịch Hồ Chí Minh (đăng Báo Nhân Dân ngày 11-1-1961, ký tên T.L) biểu dương Hợp tác xã Đại Phong (Quảng Bình), Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Trưởng ban Công tác nông thôn Trung ương đã đích thân vào tận Quảng Bình, yêu cầu Bí thư Tỉnh ủy cùng xuống cơ sở 5 ngày tìm hiểu thực tế. Gặp gỡ nông dân và cán bộ, nhận ra đây là điển hình hay, ông chỉ đạo tổ chức Hội nghị tổng kết toàn tỉnh Quảng Bình để cổ vũ điển hình. Sau Hội nghị này, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đã viết loạt bài 3 kỳ trên Báo Nhân Dân với tiêu đề Hoan nghênh Hợp tác xã Đại Phong đăng các ngày 26, 27 và 28-2-1961. Bài báo gây tiếng vang mạnh mẽ, cán bộ nhiều tỉnh khác liên tiếp đến Đại Phong để học hỏi kinh nghiệm, tạo nên một phong trào học tập và thi đua với Đại Phong lan tỏa khắp miền Bắc. Chỉ sau ba tháng, đã có gần 1.000 Hợp tác xã thi đua với Đại Phong; tạo nên những Sóng Duyên Hải, Gió Đại Phong, Cờ Ba Nhất... Bác Hồ sau đó cũng đã viết hẳn một bài đăng trên Báo Nhân Dân và khẳng định đây chính là “Phong trào Đại Phong”.

Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đọc sách tại căn cứ Chiến khu C, khoảng năm 1966.

Sâu sát, lăn lộn cơ sở, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh thường xuyên viết bài cho báo để chỉ đạo thực tiễn. Ông đã viết nhiều bài cho Báo Nhân Dân về cải tiến quản lý Hợp tác xã, Thâm canh lúa, Phát huy vai trò tích cực của phụ nữ trong phong trào Hợp tác hóa và phát triển sản xuất nông nghiệp... Thậm chí có dịp Tết Quý Mão (1963), Đại tướng Nguyễn Chí Thanh còn tham gia viết báo Tết với bài Cảm nghĩ Tết của một nông dân xã viên dạt dào cảm xúc.

Ví dụ như bài “Huyện ủy 5 không” lấy bút danh là P.V rất dí dỏm, nhưng gây chấn động dư luận lúc bấy giờ về tác phong quan liêu, đại khái của một huyện ủy. Đồng chí viết:

"1. Hỏi: Ruộng đất toàn huyện có bao nhiêu?

Trả lời: Chúng tôi chưa nắm được cụ thể (tức là không biết).

2. Hỏi: Bình quân diện tích canh tác một đầu người trong huyện bao nhiêu?

Trả lời: Chúng tôi chưa tính (tức là cũng không biết).

…

5. Hỏi: Vụ chiêm năm nay các đồng chí đã tính toán thu nhập đầu người bao nhiêu đồng một tháng?

Trả lời: Chúng tôi chưa tính".

(1) Đại tướng Nguyễn Chí Thanh cùng các cán bộ xem xét bản đồ tác chiến tại Trảng Lớn, khu vực Kà Tum (cuối năm 1964)

(2) Đồng chí Nguyễn Chí Thanh (thứ hai từ trái qua) tại Phân khu Bình - Trị - Thiên

(3) Đại tướng Nguyễn Chí Thanh dự Hội nghị Chi bộ 8, Đoàn Hồng Hà (năm 1960)

(4) Đại tướng Nguyễn Chí Thanh trao đổi tình hình chiến sự miền Nam với Đại tướng Võ Nguyên Giáp (5-7-1967)

(5) Đại tướng Nguyễn Chí Thanh (ngoài cùng, bên phải) nghe báo cáo tình hình trên chiến trường tại Bộ chỉ huy Miền (năm 1966)

(6) Đại tướng Nguyễn Chí Thanh (phải) và đồng chí Lê Duẩn đang trò chuyện cùng một chiến sỹ trẻ (trái).

Các cụ ở dưới mà làm ăn như thế thì chúng tôi ở trên biết làm thế nào được? Lãnh đạo mà không nắm được tình hình thì coi như không lãnh đạo. Người nông dân trong việc làm ăn của họ, phải tính toán từng đồng xu hạt gạo, mà chúng mình đại khái với nhau như thế này thì chết dở với nhau tuốt.

Cách sử dụng ngôn từ báo chí của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh thể hiện sự uyển chuyển và sáng tạo đặc biệt. Với nhân dân, chiến sĩ, ông lựa chọn ngôn ngữ bình dị, gần gũi – chính là tiếng nói của quần chúng – nên dễ hiểu, dễ nhớ và dễ làm theo. Đối với kẻ thù, từng câu chữ của ông khi thì đanh thép, trực diện, thể hiện tinh thần đấu tranh quyết liệt; lúc lại sâu cay, thâm thúy, bóc trần bản chất và âm mưu của đối phương. Phong cách báo chí ấy của Đại tướng có nhiều nét tương đồng với Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhiều nhà báo cách mạng tiêu biểu khác.

Nhà báo Phan Quang, nguyên Chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam, người trực tiếp có nhiều năm gắn bó với Đại tướng Nguyễn Chí Thanh từng chia sẻ trong cuốn Thương nhớ vẫn còn, NXB Văn học, 2011 cũng viết:"… Những bài viết, bài nói của anh thường có nội dung súc tích, có màu sắc độc đáo với cái giọng khó trộn lẫn, có vẻ rất tự nhiên, bình dị. Nhưng mỗi bài đều trải qua một quá trình suy nghĩ lao động nghiêm túc, có khi gian khổ nữa.

Cũng theo Nhà báo lão thành Phan Quang: Anh Nguyễn Chí Thanh đánh giá cao tác dụng của báo chí. Do nhu cầu công tác, anh chịu khó viết báo và hình như cũng tìm thấy hứng thú trong việc ấy. Có những bài lớn, có ý nghĩa tổng kết về những vấn đề quan trọng, cũng có những bài dăm bảy trăm từ chỉ đạo các vấn đề cụ thể. Phần lớn những bài này tự tay anh viết ra rồi giao cho cán bộ biên tập sửa chữa. Anh tôn trọng quyền biên tập của nhà báo. Học tập Bác Hồ, anh cố gắng trình bày những vấn đề lý luận trừu tượng bằng lời lẽ thông thường. Văn anh chen nhiều thành ngữ dân gian, đặc biệt ngôn ngữ miền Trung mà anh vận dụng nhuần nhuyễn. Có khi anh băn khoăn cả buổi để cân nhắc nên dùng hay không một thành ngữ….

Nhà thơ Tố Hữu từng viết về Đại tướng Nguyễn Chí Thanh trong bài thơ “Nhớ Anh”:

"Ở đâu nghèo đói, gọi xung phong

Lon nước mo cơm, lội khắp đồng

Ở đâu tiền tuyến, kêu Anh đến

Tay súng tay cờ, lại tiến công!

Ôi! Sống như Anh, sống trọn đời

Sáng trong như ngọc, một con Người!".

*) Tài liệu tham khảo: https://www.qdnd.vn/da-phuong-tien/longform/nha-bao-nguyen-chi-thanh-ngoi-but-chinh-luan-hang-dau-cua-chien-truong-va-thoi-cuoc-663065