Giá trị di sản UNESCO của Hà Nội không chỉ về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa giáo dục và thúc đẩy phát triển kinh tế, du lịch. Phát huy giá trị di sản không đơn thuần là bảo tồn nguyên trạng, mà là quá trình sáng tạo để kết nối truyền thống với hiện đại. Khi di sản được thổi hồn bằng cách tiếp cận hiện đại, Hà Nội sẽ không chỉ là nơi lưu giữ ký ức nghìn năm mà còn trở thành thành phố sáng tạo, nơi văn hoá vừa được gìn giữ, vừa bừng nở trong nhịp sống mới.

Các di sản UNESCO của Hà Nội được ví như những 'viên ngọc' quý giữa lòng đô thị hiện đại. Mỗi di sản là điểm kết nối giữa quá khứ và hiện tại, khơi dậy niềm tự hào, tình yêu sâu đậm với mảnh đất Thủ đô. Đến với mỗi di sản, ta như cảm nhận được hơi thở của thời đại, chạm tay vào chiều sâu lịch sử.

Đặt chân đến Hoàng thành Thăng Long, du khách như nghe thấy tiếng thì thầm từ những phiến gạch rêu phong, kể lại bao triều đại huy hoàng và những thế kỷ thăng trầm của Hà Nội. Không chỉ là những bức tường cổ kính, di sản này còn là chứng nhân lịch sử, lưu giữ dấu ấn rực rỡ của nền văn minh Đại Việt. Còn tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, ngôi "trường đại học đầu tiên" của Việt Nam, tiếng bút nghiên của các bậc hiền tài như vẫn vang vọng, nhắc nhở thế hệ hôm nay thêm trân trọng truyền thống hiếu học của dân tộc.

Chạm tay vào di sản của Thủ đô là chạm vào mạch nguồn văn hóa, nơi quá khứ và hiện tại giao hòa, khơi dậy niềm tự hào và tình yêu sâu nặng với mảnh đất này.

Không gian văn hóa Thăng Long hiện diện sinh động trong đời sống hôm nay, từ 82 tấm bia đá tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám ghi danh các tiến sĩ Nho học, đến tiếng trống hội Gióng vang vọng trời cao, hay những làn điệu ca trù ngân nga trong các ngôi nhà cổ rêu phong của Thủ đô nghìn năm tuổi. Mỗi di sản không chỉ tồn tại, mà còn sống động trong từng nhịp thở thời đại, trở thành sợi dây kết nối giữa con người hôm nay với cội nguồn xưa.

Đồng chí Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội cho biết: “Thực hành di sản” là hoạt động quan trọng nhất đối với di sản văn hóa phi vật thể và được thực hiện bởi cộng đồng sở hữu di sản đó. Thông qua “thực hành di sản”, cộng đồng hiểu rõ thêm sức sống của di sản, mới được trao truyền và biến đổi, phát triển. Qua “thực hành di sản”, cộng đồng chủ thể duy trì tính liên tục của di sản văn hóa phi vật thể theo đúng bản chất và chức năng cần có của di sản. Di sản văn hóa phi vật thể hoàn toàn thuộc về các cộng đồng, đó là “tài sản” của các cộng đồng.

Tái hiện Tết đoan ngọ tại Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội.

Công ước 2003 UNESCO khẳng định: “Cộng đồng quyết định những thực hành văn hóa của họ và quyền đó cần được tôn trọng”. Luật Di sản văn hóa cũng khẳng định: “Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta”. Chính vì thế cộng đồng dân cư là chủ thể quan trọng để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Từ nhiều năm qua, Trung tâm Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội đã ứng dụng các kết quả nghiên cứu văn hóa phi vật thể vào thuyết minh, trưng bày diễn giải... Đặc biệt là từng bước thể nghiệm tái hiện các nghi lễ cung đình dưới hình thức sân khấu hóa để phục vụ du khách cũng như góp phần bảo tồn và phát huy một cách hiệu quả nhất những giá trị văn hóa của 1.000 năm Thăng Long đã lắng đọng trong không gian linh thiêng của Di sản. Việc nghiên cứu, tái hiện các nghi lễ cung đình tại Hoàng thành Thăng Long được phát huy, để khơi gợi những mạch nguồn văn hóa truyền thống, gắn kết giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và đương đại, từ đó khích lệ sự quan tâm của du khách và các bạn trẻ đối với văn hóa truyền thống của dân tộc. Các chương trình thể nghiệm văn hóa phi vật thể tại Hoàng thành Thăng Long không chỉ tạo điểm nhấn thu hút du khách, mà còn mở ra cơ hội để cộng đồng cùng tham gia thực hành, gìn giữ và lan tỏa giá trị di sản.

Tại Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, hình ảnh những đoàn học sinh nắm tay nhau hát quốc ca trước thềm Điện Kính Thiên, những bàn tay nhỏ chạm vào phiến đá rêu phong, hay ánh mắt chăm chú lắng nghe thuyết minh viên kể chuyện lịch sử... đã tạo nên sự kết nối sâu sắc giữa quá khứ và hiện tại, nơi lưu giữ dấu ấn của các triều đại Lý, Trần, Lê, Nguyễn.

Bày tỏ cảm xúc khi đến thăm Hoàng thành Thăng Long, Phạm Minh Hiếu, học sinh Trường THCS Nguyễn Trường Tộ (Hà Nội) cho biết: Em rất yêu thích lịch sử và khi được đến thăm quan di tích này, được nghe các câu chuyện về những triều đại ở đây đã giúp em hiểu hơn về lịch sử đồng thời bổ sung kiến thức cho những bài học của mình. Những hiện vật, các tầng kiến trúc đã phát lộ ở nơi này đã mang đến cho em và các bạn nhiều điều bổ ích để hiểu hơn về thế hệ cha ông ta ngày xưa.

Chạm tay vào di sản chính là chạm vào trái tim Hà Nội – nơi lịch sử hóa thân thành sự sống, để hôm nay và mai sau vẫn còn nguyên vẹn một Thăng Long rực rỡ trong tâm hồn Việt.

Em Nguyễn Hà Anh, học sinh Trường THPT Quang Trung, Hà Nội bày tỏ: Tham quan Văn Miếu – Quốc Tử Giám, đặt chân đến khu bia tiến sĩ, lòng em bỗng dâng lên một niềm kính trọng khó tả. Giữa không gian cổ kính rợp bóng cây xanh, những tấm bia đá rêu phong nằm ngay ngắn như những chứng nhân lặng lẽ của lịch sử, kể lại câu chuyện về truyền thống hiếu học của cha ông ta thuở xưa. Trên mỗi tấm bia, tên tuổi của các bậc hiền tài được khắc sâu, như những ngôi sao bất diệt soi sáng bầu trời tri thức Việt Nam. Chạm tay nhẹ lên từng phiến đá, em cảm nhận như đang chạm vào dòng chảy lịch sử nghìn năm. Khoảnh khắc ấy, niềm tự hào về truyền thống hiếu học lại thêm sâu sắc, thôi thúc em cố gắng học tập không ngừng. Rời Văn Miếu, hình ảnh những tấm bia tiến sĩ vẫn in đậm trong tâm trí em, như một lời nhắc nhở để mỗi học sinh hôm nay biết gìn giữ, trân trọng quá khứ và viết tiếp ước mơ cho tương lai.

Phó chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà tiếp Đoàn công tác Liên ngành Trung tâm di sản thế giới UNESCO và Hội đồng Di tích và Di chỉ quốc tế (ICOMOS) do GS. George O. Abungu - Chuyên gia khảo cổ học, Giám đốc Công ty tư vấn di sản Okello Abungu, Giáo sư Đại học Mauritius (Tháng 7-2025).

Được biết, nhiều năm qua, tại di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã diễn ra các hoạt động văn hóa, giáo dục, khoa học để phát huy giá trị của di tích. Đặc biệt, hoạt động khuyến học tại di tích ngày càng đi vào nền nếp, là thành công bước đầu của chương trình giáo dục di sản, giúp các em học sinh, sinh viên nhận thức được những giá trị tốt đẹp của Văn Miếu - Quốc Tử Giám nói riêng, của truyền thống văn hóa dân tộc nói chung, từ đó hình thành nên thái độ đúng đắn, lòng yêu mến di sản văn hóa dân tộc, động lực mạnh mẽ để thế hệ trẻ sáng tạo, đồng hành trong kỷ nguyên của hội nhập và toàn cầu hóa.

Các cuộc triển lãm, trưng bày được tổ chức thường xuyên giúp công chúng hiểu sâu sắc hơn những giá trị của di tích. Các cuộc thi tìm hiểu, sáng tác về Văn Miếu - Quốc Tử Giám được tổ chức tại nhiều địa phương thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà trường, các thầy cô giáo và học sinh các trường tiểu học, trung học cơ sở.

Bên cạnh đó, thực hiện kế hoạch “Đổi mới và nâng cao chất lượng công tác giáo dục tuyên truyền về di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám”, Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu- Quốc Tử Giám đã xây dựng hơn 30 chủ đề giáo dục di sản và tổ chức cho hàng trăm đoàn học sinh các cấp đến trải nghiệm tại di tích. Các chương trình giáo dục di sản đa dạng về chủ đề, xây dựng theo phương pháp mới đầu tiên ở các bảo tàng di tích Việt Nam, đáp ứng nhu cầu đổi mới trong phương pháp dạy và học ở các nhà trường, phù hợp với các lứa tuổi, phát triển kỹ năng cho học sinh.

TS Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám cho biết: Các hoạt động khoa học như: Hội thảo, tọa đàm, triển lãm, trưng bày về lịch sử khoa bảng, các danh nhân, về Văn Miếu - Quốc Tử Giám được tổ chức thường xuyên đã tập hợp được đông đảo các cơ quan nghiên cứu, các nhà khoa học uy tín của Trung ương và Hà Nội tham gia. Hiện nay, Trung tâm đang tích cực triển khai theo hướng đưa di tích trở thành không gian sáng tạo với các nội dung: Không gian tạo cảm xúc cho sáng tạo, không gian tổ chức các hoạt động sáng tạo, không gian trưng bày các sản phẩm sáng tạo

Sự kết hợp giữa di sản và các hoạt động sáng tạo đã giúp Văn Miếu trở thành điểm hẹn văn hóa – giáo dục đặc sắc của Thủ đô.

Việc đưa các di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận vào đời sống, du lịch và công nghiệp văn hóa có ý nghĩa quan trọng trong bảo tồn và phát huy giá trị của di sản, đồng thời góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Thực hiện chủ trương này, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long, Hà Nội đã tổ chức tour đêm “Giải mã Hoàng thành Thăng Long” và nhận được sự quan tâm đặc biệt của du khách. Tham gia chương trình, du khách có dịp hình dung hành trình lịch sử Hoàng thành trải dài từ thế kỷ VII đến XIX, qua các triều đại Đại La, Lý, Trần, Mạc, Lê, Nguyễn. Khác với những chuyến tham quan thông thường, tour đêm là trải nghiệm độc đáo, kết hợp giữa không gian linh thiêng của Hoàng thành và âm nhạc hàn lâm, tạo nên sự hòa quyện giữa hồn thiêng sông núi và âm hưởng thời đại. Một hành trình lắng đọng, tự hào và đầy cảm xúc.

Tour đêm “Giải mã Hoàng Thành Thăng Long” là chương trình du lịch trải nghiệm đặc biệt.

Theo nhà báo Đặng Lệ Chi (Đài Phát thanh&Truyền hình Hà Nội): Tour đêm “Giải mã Hoàng thành Thăng Long” ra đời là hướng tìm tòi sáng tạo để xây dựng những sản phẩm du lịch mới, hấp dẫn hơn, dựa trên những di tích, di vật tưởng chừng như đã rất quen thuộc. Tham quan Hoàng Thành vào ban ngày có lẽ nhiều du khách đã từng đến. Nhưng trải nghiệm Hoàng thành về đêm lại là một cảm giác rất khác lạ và mới mẻ, hướng đến những giá trị văn hóa, lịch sử đặc biệt của di sản văn hóa thế giới, đem đến cho du khách những trải nghiệm khác biệt và hấp dẫn, làm nổi bật những di tích, di vật độc đáo quý giá của khu di sản.

Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội Nguyễn Thanh Quang cho biết: Trung tâm bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp Văn phòng UNESCO Hà Nội triển khai thực hiện Kế hoạch photovoice về mối quan hệ của cư dân vùng đệm với di sản Hoàng thành Thăng Long. Photovoice là một phương pháp trao máy ảnh cho người dân kể chuyện nhằm thúc đẩy sự tham gia tích cực của cộng đồng vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản. Người dân chụp các bức ảnh gắn với di sản, cộng đồng, sau đó cùng thảo luận để xác định các vấn đề quan trọng. Phương pháp này giúp người tham gia thể hiện trực quan những trải nghiệm đôi khi khó diễn đạt bằng lời, theo cách tích cực và sáng tạo.

Cũng với tinh thần phát huy vai trò cộng đồng trong bảo vệ di sản, Hà Nội đã có nhiều nỗ lực trong việc gìn giữ và khôi phục nghệ thuật Ca trù – một loại hình văn hóa đặc sắc của Thủ đô. Từ khi UNESCO ghi danh Nghệ thuật Ca trù là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp (năm 2009) đến nay, thành phố đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực nhằm bảo vệ và từng bước đưa loại hình nghệ thuật này thoát khỏi tình trạng “bảo vệ khẩn cấp”, góp phần khôi phục không gian biểu diễn và truyền dạy cho thế hệ trẻ.

Hà Nội là một trong những cái nôi lớn của Ca trù.

Theo đó, các điểm biểu diễn thường xuyên của một số câu lạc bộ Ca trù thành phố Hà Nội đã trở thành địa điểm quen thuộc, thu hút công chúng và du khách, như Bích Câu đạo quán, đền Quan Đế và đình Kim Ngân…

Bà Nguyễn Thị Lự (phường Hoàng Mai, Hà Nội) chia sẻ, Ca trù – di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại – từ lâu đã trở thành một phần tinh tế trong đời sống văn hóa của người Hà Nội. Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng đàn đáy trầm mặc, tiếng phách nhịp nhàng và giọng ca nương ngân nga vẫn vang lên như lời nhắc về cốt cách thanh tao, nhã nhạc của vùng đất kinh kỳ. Theo bà Lự, ngày nay, Ca trù không chỉ hiện diện trong không gian truyền thống như đình, đền, mà còn xuất hiện trên sân khấu, trong các quán ca trù và chương trình nghệ thuật phục vụ du khách. Với người Hà Nội, đến với Ca trù không chỉ là thưởng thức âm nhạc, mà còn là tìm lại sự lắng đọng trong tâm hồn, cảm nhận vẻ đẹp tinh tế của ngôn từ và nhạc điệu cổ truyền.

Trong đời sống hiện đại, ca trù còn góp phần nuôi dưỡng tình yêu di sản trong giới trẻ. Nhiều câu lạc bộ, lớp học được mở ra, truyền lại ngón nghề và đam mê cho thế hệ kế cận. Nhờ đó, ca trù không bị lãng quên, mà tiếp tục thắp sáng giá trị văn hóa tinh thần, góp phần thắp sáng giá trị văn hóa tinh thần dân tộc.

Không gian Văn Miếu-Quốc Tử Giám không chỉ là biểu tượng của truyền thống hiếu học mà còn đang được “thổi hồn” bằng những phương thức hiện đại nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội số.

Như vậy, việc đưa các di sản UNESCO của Hà Nội vào đời sống đã mang lại những kết quả đáng ghi nhận, không chỉ trong lĩnh vực bảo tồn văn hóa mà còn tạo nên sức sống mới trong cộng đồng. Bên cạnh đó, việc gắn di sản với phát triển du lịch và công nghiệp văn hóa đã đem đến hiệu quả kinh tế rõ rệt. Nhiều lễ hội, không gian biểu diễn nghệ thuật truyền thống được tổ chức thường xuyên, thu hút đông đảo khách tham quan trong và ngoài nước. Những tour du lịch di sản kết hợp trải nghiệm văn hóa, ẩm thực đã góp phần xây dựng thương hiệu Hà Nội là “thành phố sáng tạo”.

Di sản UNESCO đã thực sự trở thành nhịp cầu kết nối cộng đồng. Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể tham gia bảo tồn, gìn giữ và lan tỏa giá trị di sản. Nhờ đó, các di sản không “ngủ yên” mà trở thành nguồn cảm hứng sống động trong đời sống thường nhật, khơi dậy tình yêu quê hương, niềm tự hào dân tộc và ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa cho mai sau.