Đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới, với mục tiêu đến năm 2045 trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao, có năng lực cạnh tranh vượt trội và vị thế ngày càng quan trọng trong khu vực. Đây là thời kỳ thể hiện tầm vóc, trí tuệ và ý chí của dân tộc Việt Nam trong bối cảnh thế giới biến động nhanh, phức tạp, cạnh tranh chiến lược diễn ra gay gắt, các thách thức phi truyền thống ngày càng gia tăng. Trong bối cảnh đó, xây dựng đội ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực và uy tín được xác định là nhiệm vụ chiến lược, “then chốt của then chốt”, quyết định thành bại của sự nghiệp phát triển đất nước.

Tiêu chí cán bộ “5 có” mà Tổng Bí thư Tô Lâm nêu tại Hội nghị Trung ương 14 (khóa XIII) là sự kết tinh từ tư tưởng Hồ Chí Minh và thực tiễn 40 năm đổi mới, kế thừa quan điểm xuyên suốt của Đảng về công tác cán bộ, đồng thời phản ánh yêu cầu của thời đại mới. Đây không chỉ là bộ tiêu chí, mà là mô hình năng lực, khung chuẩn cho cán bộ lãnh đạo trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập sâu rộng và xây dựng quốc gia tự cường.

Vì vậy, muốn có đội ngũ cán bộ “5 có”, đặc biệt là những người có tầm nhìn chiến lược, năng lực tổ chức thực thi và uy tín chính trị cao, điều kiện tiên quyết là xây dựng môi trường chính trị, thể chế thật sự trong sạch, minh bạch, công tâm và thượng tôn kỷ cương, pháp luật. Đây là nền tảng cho mọi hoạt động xây dựng Đảng, đồng thời cũng là yếu tố quyết định để nhân tài được phát hiện, trọng dụng và phát huy tối đa khả năng.

Hội nghị lần thứ 14 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XIII.

GS, TS Nguyễn Văn Thành, Phó chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận Trung ương, nhấn mạnh: “Không thể có cán bộ chiến lược đúng nghĩa trong một môi trường đánh giá thiếu thực chất. Môi trường càng minh bạch, càng công bằng thì năng lực thật càng dễ được nhận diện”. Điều này phù hợp với thực tiễn 40 năm đổi mới: Công tác cán bộ muốn chuyển biến mạnh mẽ thì phải “chuẩn hóa quy trình, minh bạch hóa đánh giá, kiểm soát chặt quyền lực và đề cao trách nhiệm cá nhân”.

Một là, đổi mới mạnh mẽ cơ chế đánh giá cán bộ, từ cảm tính sang thực chứng: Lâu nay, việc đánh giá cán bộ còn nặng tính cảm tính, phụ thuộc vào nhận xét chủ quan, chưa dựa nhiều trên số liệu, kết quả thực thi. Để xây dựng đội ngũ “5 có”, Đảng cần chuyển sang hệ thống đánh giá dựa trên dữ liệu, theo các chuẩn hóa hiện đại, bao gồm: Hệ thống chỉ số năng lực theo mô hình năng lực vị trí, chức danh. Bộ KPI thực thi gắn chặt với nhiệm vụ. Phản hồi đa chiều: Từ tập thể, nhân dân, cơ quan giám sát. Công khai hóa quy trình đánh giá, quy hoạch, bổ nhiệm. Thử thách thực tiễn để kiểm chứng năng lực.

Qua đó cho thấy, để chọn được cán bộ “5 có”, nhất là người lãnh đạo quốc gia, không chỉ dựa vào bằng cấp hay quan hệ, mà phải dựa trên năng lực thực thi”. Điều này hoàn toàn tương thích với quan điểm “đánh giá cán bộ phải thực chất và khách quan” trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng.

Hai là, kiểm soát quyền lực, điều kiện để hình thành uy tín chính trị: Kiểm soát quyền lực là yêu cầu xuyên suốt trong xây dựng Đảng. Báo cáo Tổng kết 40 năm đổi mới khẳng định: “Quyền lực không được kiểm soát dẫn tới tha hóa, suy thoái và mất uy tín”, đồng thời khẳng định kiểm soát quyền lực là “khâu đột phá” để xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. PGS, TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, phân tích: Uy tín của cán bộ không phải tự nhiên mà có. Nó hình thành từ môi trường chính trị minh bạch và từ việc Đảng nhất quán nói không với tham nhũng, tiêu cực”. Theo đó, để bảo đảm uy tín cán bộ, cần thực hiện: Công khai quyền hạn, trách nhiệm trong từng vị trí; tăng cường giám sát của nhân dân, Mặt trận Tổ quốc và báo chí; xử lý nghiêm mọi hành vi vi phạm, không có ngoại lệ; minh bạch hóa kê khai tài sản, thu nhập; kiểm soát xung đột lợi ích... Đây là điều kiện để cán bộ rèn luyện liêm chính, củng cố niềm tin, đồng thời khuyến khích người dám nghĩ, dám làm, dám đấu tranh với tham nhũng, tiêu cực và tha hóa quyền lực.

Ba là, xây dựng văn hóa nêu gương, nền tảng đạo đức của đội ngũ “5 có”: Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Đảng mạnh là do chi bộ tốt, chi bộ tốt là do cán bộ tốt”. Môi trường liêm chính là nền tảng để cán bộ rèn luyện, trưởng thành. Thiếu tướng, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu, Phó viện trưởng Viện Chiến lược và Lịch sử quốc phòng Việt Nam, nhấn mạnh: “Nêu gương là phương pháp giáo dục hiệu quả nhất để hình thành đội ngũ cán bộ liêm chính”. Vì vậy, điều cần thiết là: Lấy nêu gương làm trọng tâm của văn hóa lãnh đạo. Đặt liêm chính là tiêu chí bắt buộc trong đánh giá cán bộ. Gắn trách nhiệm cá nhân người đứng đầu với kết quả tập thể. Đề cao đạo đức công vụ: Phục vụ, trách nhiệm, tận tâm. Tất cả tạo thành môi trường nuôi dưỡng và thúc đẩy giá trị “5 có”.

Cán bộ “5 có” không tự nhiên hình thành mà phải được phát hiện, đào tạo, rèn luyện bài bản theo chuẩn năng lực hiện đại. Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng xác định rõ: “Đào tạo cán bộ phải gắn với quy hoạch; đào tạo theo vị trí việc làm; nội dung dựa trên mô hình năng lực; và được thử thách qua thực tiễn phức tạp”. Không thể hình thành cán bộ chiến lược nếu đào tạo vẫn nặng về bằng cấp. Phải đào tạo tư duy, năng lực lãnh đạo và năng lực thực thi.

Vì vậy, trước hết, cần đổi mới căn bản nội dung đào tạo cán bộ. Các cơ sở đào tạo cán bộ cần chuyển từ “truyền đạt kiến thức” sang “rèn luyện năng lực lãnh đạo”, tập trung vào các kỹ năng của thời kỳ mới: Tư duy hệ thống và dự báo; quản trị quốc gia hiện đại; lãnh đạo trong khủng hoảng và môi trường bất định; năng lực số, phân tích dữ liệu lớn; kinh tế số, kinh tế xanh, chuyển đổi năng lượng; chính sách dựa trên bằng chứng. Cán bộ thời đại mới phải hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng, dữ liệu, thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm. Điều này phù hợp với yêu cầu xây dựng đội ngũ lãnh đạo “ngang tầm thời đại số” mà những điểm mới trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV đã chỉ ra.

Bên cạnh đó, việc thử thách thực tiễn là con đường duy nhất để hình thành bản lĩnh chính trị cho cán bộ. Lịch sử hơn 95 năm của Đảng chứng minh: Cán bộ trưởng thành chủ yếu qua thực tiễn. Do đó, cần luân chuyển cán bộ trẻ đến địa bàn khó khăn; giao nhiệm vụ đột phá, nhiệm vụ mới; tham gia tổ công tác cấp Trung ương; áp dụng cơ chế “bổ nhiệm thời hạn thử thách”... Đồng chí Bùi Quang Huy, Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn, nhấn mạnh: “Cán bộ trẻ cần được thử thách và đánh giá bằng kết quả. Đó là môi trường tốt nhất để hình thành năng lực “5 có”, đồng thời sự quan tâm, tạo điều kiện của cấp ủy đảng, chính quyền và các đoàn thể sẽ tạo động lực, điều kiện thuận lợi để cán bộ trẻ phát huy khả năng, sở trường, cống hiến, trưởng thành, từ đó việc bố trí, sử dụng, điều động cán bộ thuận lợi hơn”.

Đặc biệt, phải đưa liêm chính, trách nhiệm giải trình vào chương trình đào tạo bắt buộc. Nội dung này cũng chính là điểm mới trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng đề ra: Cán bộ phải có đạo đức công vụ, liêm chính, trách nhiệm giải trình và kỹ năng quản trị rủi ro. Vì vậy, chương trình đào tạo cần bắt buộc các nội dung: Khung liêm chính công vụ; trách nhiệm giải trình, kiểm tra, giám sát; xử lý xung đột lợi ích; đạo đức lãnh đạo. Đây là nền tảng để hình thành cán bộ có uy tín, có tầm ảnh hưởng và được nhân dân tin yêu.

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược, cán bộ lãnh đạo phải có tư duy toàn cầu. Nội dung đào tạo cần bao gồm: Chính trị - an ninh khu vực; trật tự thế giới mới và chuyển dịch chuỗi cung ứng; ngoại giao đa phương; kỹ năng đàm phán quốc tế. Phương thức này giúp cán bộ lãnh đạo đưa đất nước hội nhập sâu, giữ vững chủ quyền và lợi ích quốc gia.

Đây là nhóm giải pháp then chốt nhằm tạo ra đội ngũ cán bộ “5 có” thực chất, vừa đủ tầm chiến lược, vừa có khả năng hành động mạnh mẽ, liêm chính và trách nhiệm.

Một là, trọng dụng nhân tài dựa trên cạnh tranh lành mạnh: Nhân tài là nguồn lực quan trọng nhất, nhưng dễ bị lãng phí nếu cơ chế không khuyến khích cạnh tranh và sáng tạo. Trọng dụng nhân tài là thước đo trình độ quản trị của một quốc gia. Để làm được điều này, cần: Tuyển dụng đặc cách nhân tài; trả lương theo năng lực, theo mức đóng góp; giao nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm cho người tài; thu hút trí thức trẻ, trí thức Việt Nam ở nước ngoài; tạo môi trường sáng tạo thông thoáng, loại bỏ “xin - cho”. Đây cũng là điểm mới trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng: Xây dựng cơ chế đột phá để thu hút và trọng dụng nhân tài phục vụ phát triển đất nước.

Hai là, bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, điều kiện để đổi mới: Thực tiễn cho thấy, nhiều cán bộ tâm huyết e ngại trách nhiệm vì rủi ro pháp lý và môi trường thực thi thiếu rõ ràng. GS, TS Nguyễn Văn Thành, Phó chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận Trung ương, khẳng định: “Nếu không bảo vệ người dám làm, thì không ai dám đổi mới. Mà không đổi mới, thì không thể có cán bộ “5 có". Vì vậy cần có giải pháp minh bạch: Ranh giới rõ ràng giữa sai sót và sai phạm; miễn trừ trách nhiệm cho quyết định đúng quy trình và vì lợi ích chung; hội đồng thẩm định độc lập khi xét trách nhiệm; khuyến khích giao nhiệm vụ mới cho người dám chịu trách nhiệm. Đây là giải pháp quan trọng nhằm khơi dậy tinh thần đổi mới, sáng tạo trong đội ngũ cán bộ.

Ba là, xây dựng văn hóa lãnh đạo mới: Nêu gương, liêm chính, phục vụ: PGS, TS Bùi Hoài Sơn nhận định: “Văn hóa lãnh đạo thời đại mới phải là văn hóa phục vụ, gắn bó với nhân dân, thượng tôn pháp luật và dựa trên nêu gương”. Văn hóa lãnh đạo mới gồm: Nêu gương trong mọi hoàn cảnh; không đặc quyền, đặc lợi; trách nhiệm giải trình rõ ràng; lắng nghe dân, dựa vào dân; làm việc khoa học, minh bạch, tận tụy… Đây chính là môi trường nuôi dưỡng đội ngũ cán bộ “5 có”: Có tầm nhìn, có năng lực, có uy tín, có thực thi, có sức bền.

Tiêu chí cán bộ “5 có” mà Tổng Bí thư Tô Lâm nêu tại Hội nghị Trung ương 14 (khóa XIII) gửi đi thông điệp mạnh mẽ: Đội ngũ cán bộ là nhân tố quyết định thắng lợi của chiến lược phát triển đất nước đến năm 2045, giai đoạn Việt Nam khẳng định tầm vóc mới, trí tuệ mới và vị thế mới. Để hiện thực hóa những tiêu chí ấy, hệ thống giải pháp phải đồng bộ: Xây dựng môi trường chính trị minh bạch, kỷ cương. Đột phá trong đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện cán bộ. Trọng dụng và bảo vệ người tài, người dám đổi mới. Xây dựng văn hóa lãnh đạo liêm chính, nêu gương. Đặt lợi ích của nhân dân, của quốc gia lên trên hết. Đó là con đường căn bản và bền vững để xây dựng đội ngũ cán bộ “5 có”, đủ tầm dẫn dắt đất nước tiến vào kỷ nguyên tự cường, hùng cường và thịnh vượng vào năm 2045.

Đội ngũ cán bộ là nhân tố quyết định thắng lợi của chiến lược phát triển đất nước đến năm 2045, giai đoạn Việt Nam khẳng định tầm vóc mới, trí tuệ mới và vị thế mới.