Không thể xuyên tạc bản chất của Quốc hội vì Tổ quốc, vì Nhân dân - Bài 1: Quyền lực của Nhân dân

Có luận điệu cho rằng “Quốc hội Việt Nam không có thực quyền”, “Quốc hội Việt Nam không gắn bó với Nhân dân, không bảo vệ lợi ích của Nhân dân”. Thế nhưng, thực tế cho thấy, ngay từ khi ra đời, Quốc hội Việt Nam đã luôn gắn bó mật thiết với Nhân dân, đại diện cho tiếng nói của Nhân dân, bảo vệ quyền lợi chính đáng của Nhân dân. Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước ta và quyền lực đó của Quốc hội là đại diện cho quyền lực của Nhân dân.

Quốc hội Việt Nam mang bản chất cách mạng, bản chất dân tộc và mục tiêu vì đất nước, vì Nhân dân. Về hình thức, Quốc hội Việt Nam không giống bất cứ mô hình nghị viện nào trên thế giới.

Ảnh trái: Chính phủ Liên hiệp kháng chiến làm lễ ra mắt và tuyên thệ trước Quốc hội tại Nhà hát Lớn Hà Nội, ngày 2-3-1946.

Ảnh phải: Cử tri Hà Nội bỏ phiếu bầu người xứng đáng tham gia Quốc hội khóa I.

Hiện nay, có người lầm tưởng rằng, dân chủ nghị viện theo kiểu phương Tây mới là “thực sự là dân chủ”. Ngay tại Việt Nam, thời trước cách mạng, Nhân dân ta cũng đã được “hưởng” hình thức Viện dân biểu do Pháp lập ra. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phê phán các Viện dân biểu này chỉ là tổ chức mang tính mị dân, không có thực quyền, “không phải do cuộc đầu phiếu phổ thông mà chỉ do các kỳ mục, địa chủ và thương nhân bầu ra… Tất cả các “vị dân biểu” này chỉ có tiếng nói tư vấn thôi… mỗi năm hội họp một lần và lúc nào họp là do khâm sứ quyết định. Thậm chí họ không có lấy một phòng họp, hay một phòng để làm việc… Trong số hàng trăm yêu sách… không có một yêu sách nào được thực hiện cả”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn vận dụng sáng tạo và thực thi từng bước tư tưởng dân quyền ngay trong tiến trình đấu tranh giành độc lập dân tộc. Chính bởi muốn xây dựng một Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, nên ngày 3-9-1945, tức là một ngày sau khi Nhà nước cách mạng ra đời, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: "Trước chúng ta đã bị chế độ quân chủ chuyên chế cai trị, rồi đến chế độ thực dân không kém phần chuyên chế, nên nước ta không có Hiến pháp. Nhân dân ta không được hưởng quyền tự do dân chủ. Chúng ta phải có một Hiến pháp dân chủ. Tôi đề nghị Chính phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái 18 tuổi đều có quyền ứng cử và bầu cử, không phân biệt giàu, nghèo, tôn giáo, dòng giống...".

Toàn cảnh kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa I, ngày 2-3-1946.

Cuộc Tổng tuyển cử được tiến hành sâu rộng trong cả nước ngày 6-1-1946 đã mở đầu cho quá trình xây dựng chế độ dân chủ tại nước ta, đó là sự khởi đầu của Quốc hội nước ta-một trụ cột vững chắc cho Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Ngay sau khi được bầu, tại kỳ họp đầu tiên (2-3-1946), Quốc hội khóa I đã thành lập được một Chính phủ hợp hiến, hợp pháp do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu và “trao quyền bính cho chính quyền ấy” bảo đảm cho Chính phủ đủ uy tín, hiệu lực và để tổ chức Nhân dân kháng chiến, kiến quốc. Quốc hội đã thông qua được bản Hiến pháp đầu tiên-Hiến pháp năm 1946, đặt cơ sở pháp lý cho chế độ dân chủ cộng hòa. Hiến pháp năm 1946 đã hiến định những quy định tiến bộ bậc nhất so với các bản hiến văn trên thế giới khi ấy. Các quy định về bảo đảm quyền con người, quyền công dân của Hiến pháp năm 1946 khẳng định tính ưu việt của chính quyền Nhân dân.

Trong quá trình xác lập mô hình tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trương thống nhất quyền lực nhà nước theo nguyên tắc tập quyền xã hội chủ nghĩa. Trong đó, Quốc hội là cơ quan quyền lực tối cao thể hiện thống nhất của quyền lực nhà nước, bởi chỉ có Quốc hội mới là cơ quan duy nhất do cử tri cả nước trực tiếp bầu ra. Hiện nay, theo Hiến pháp năm 2013, Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.

Ảnh trái: Quốc hội họp phiên toàn thể, nhất trí thông qua Hiến pháp mới, ngày 31-12-1959.

Ảnh phải: Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh công bố Hiến pháp mới, sáng 1-1-1960.

Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân được thể hiện ở các mặt sau đây: Thứ nhất, về cách thức thành lập, Quốc hội là cơ quan do cử tri cả nước bầu ra theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín. Quốc hội đại diện cho ý chí và nguyện vọng của Nhân dân cả nước, được Nhân dân tin tưởng ủy thác quyền lực nhà nước, thay mặt Nhân dân quyết định những vấn đề trọng đại của đất nước và chịu trách nhiệm trước Nhân dân cả nước. Thứ hai, về cơ cấu tổ chức, đại biểu Quốc hội là yếu tố cơ bản và quan trọng nhất cấu thành Quốc hội. Đại biểu Quốc hội là những công dân ưu tú trong mọi lĩnh vực hoạt động của Nhà nước và xã hội, đại diện cho các tầng lớp Nhân dân và các dân tộc anh em trên đất nước Việt Nam. Quốc hội là hình ảnh của khối đại đoàn kết toàn dân, là biểu trưng sức mạnh trí tuệ của cả dân tộc Việt Nam. Thứ ba, chức năng và nhiệm vụ của Quốc hội được quy định toàn diện trên các lĩnh vực: Lập hiến, lập pháp, giám sát tối cao và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, nhằm phục vụ cho lợi ích chung của toàn thể Nhân dân.

Từ trên xuống dưới, từ trái qua phải: Lễ tuyên thệ nhậm chức của Chủ tịch nước Lương Cường; Lễ tuyên thệ nhậm chức của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Lễ tuyên thệ nhậm chức của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn.

Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất bởi vì theo quy định của Hiến pháp, ở nước ta, tất cả quyền lực thuộc về Nhân dân. Nhân dân là chủ thể của quyền lực nhà nước. Quốc hội do Nhân dân bầu ra, là cơ quan nhà nước cao nhất thực hiện quyền lực của Nhân dân. Quốc hội là cơ quyền lực nhà nước cao nhất còn thể hiện ở chức năng của Quốc hội. Theo quy định của Hiến pháp, Quốc hội là cơ quan thực hiện quyền làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp, làm luật và sửa đổi luật. Bằng việc làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp, Quốc hội quy định các vấn đề cơ bản nhất, quan trọng nhất về hình thức và bản chất của Nhà nước; ghi nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; quy định các nội dung cơ bản về chế độ kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ, môi trường, bảo vệ Tổ quốc và về tổ chức bộ máy nhà nước. Bằng việc làm luật và sửa đổi luật, Quốc hội điều chỉnh các quan hệ xã hội trong từng lĩnh vực của đời sống xã hội.

Bên cạnh đó, Quốc hội là cơ quan có quyền quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, đó là những chủ trương lớn, những vấn đề quốc kế dân sinh, những chính sách cơ bản về đối nội và đối ngoại, nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước. Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước. Không một cơ quan nào đứng trên Quốc hội trong xem xét, đánh giá việc thi hành Hiến pháp, luật - những văn bản mà chỉ Quốc hội mới có quyền ban hành. Các cơ quan do Quốc hội thành lập và người giữ các chức vụ do Quốc hội bầu, phê chuẩn (bao gồm cả Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội) phải chịu trách nhiệm, báo cáo công tác trước Quốc hội và chịu sự giám sát của Quốc hội.

Từ trên xuống dưới, từ trái qua phải: Quốc hội khóa X thông qua Nghị quyết về chủ trương đầu tư dự án Nhà máy Thủy điện Sơn La tại kỳ họp thứ 9, tháng 6-2001./ Quốc hội Biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 11 luật về quân sự, quốc phòng sáng 27-6-2025./ Quốc hội thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 với 100% đại biểu có mặt tán thành.

Để có được những quyết sách đúng đắn và hợp lòng dân, Quốc hội Việt Nam đặc biệt coi trọng việc lấy ý kiến Nhân dân, chuyên gia và các tổ chức xã hội trong quá trình xây dựng luật, nghị quyết. Cơ chế này được thực hiện thông qua việc công khai dự thảo luật trên Cổng Thông tin điện tử để người dân góp ý, tổ chức các hội thảo, tọa đàm chuyên gia, lấy ý kiến hiệp hội, tổ chức xã hội và tiếp xúc cử tri. Việc tham vấn rộng rãi giúp các chính sách được ban hành vừa có tính khả thi, vừa phản ánh thực tiễn đời sống.

Ảnh trái: Hội nghị lấy ý kiến cử tri nơi cư trú về những người ứng cử đại biểu Quốc hội khóa XI;

Ảnh phải: Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Ngãi trên đường tiếp xúc cử tri, năm 2000.

Đơn cử, năm 2024, để sửa đổi Luật Đất đai, Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tổ chức nhiều hội nghị, diễn đàn, lấy hàng triệu lượt ý kiến từ người dân, doanh nghiệp và giới chuyên gia. Nhờ đó, nhiều quy định quan trọng về quyền sử dụng đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư đã được chỉnh sửa, hoàn thiện hơn, phù hợp hơn với mong muốn và lợi ích chính đáng của Nhân dân. Điều này thể hiện rõ tinh thần dân chủ và trách nhiệm của các đại biểu Quốc hội trong việc lắng nghe, phản ánh tiếng nói của cử tri trước khi “bấm nút” thông qua các chính sách lớn của đất nước.

Ảnh trên và bên trái: Tổng Bí thư Tô Lâm và các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước cùng các đại biểu tại buổi gặp mặt các thế hệ đại biểu Quốc hội qua các thời kỳ ngày 27-8-2025. Ảnh bên phải: Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại buổi gặp mặt các thế hệ đại biểu Quốc hội qua các thời kỳ ngày 27-8-2025.